مةقامى دووهةمى

وتةى بيستةم

بريسكانةوةى ئيعجازيَكى قورئان كة بةسةر رِووى موعجيزاتى ثيَغةمبةرانةوة = عليهم السلام = دةدرةوشيَتةوة

بة وردى سةيرى دوو وةلآمةكةى ثرسيارةكانى كؤتايى بكة

بسم الله الرحـمن الرحيم

(ولا رَطْبٍ ولا يابِسٍ اِلاّ في كتابٍ مبين) (الأنعام:59).

بيست‏وضوار سالأ ثيَش ئيَستا[1] لة تةفسيرة عةرةبى‏يةكةم‏دا كة ناوى "إشارات الإعجاز في مظان الإيجاز"ة، باسيَكم نووسى كة تايبةت بوو بة يةكيَك لة نهيَنى‏يةكانى ئةم ئايةتة ثيرؤزةوة. وا ئيَستاش لةسةر داخوازيى دوو براى بةرِيَز و ئازيز، بة زمانى توركى رِوونكردنةوةيةك بؤ ئةو باسة دةنووسم و، ثشت بة تةوفيق و يارمةتيى خواى طةورة دةبةستم و ئيلهام لة رِيَذنةى قورئانى ثيرؤز وةردةطرم و، دةلَيَم:

"كتـاب مبين" بةثيَى بؤضـوونيَك، بريتى‏ية لـة قـورئانى ثيرؤز. كـةواتة ئةم ئايةتة ثيرؤزة = بةثيَى ئةو بؤضوونة = دةرى‏دةخات كة: هيض تةرِ و وشكيَك نى‏ية كة لة قورئان‏دا باسى نةهاتبيَت.

= ئايا واية؟

= بةلَى واية، هةموو شتيَك لة قورئان‏دا هةية.. بةلآم هةموو كةسيَك ناتوانيَت هةموو شتيَكى تيَدا دةربهيَنيَت. ضونكة ويَنة و شيَوةى شتان لة قورئانى ثيرؤزدا جياجيا و جؤراوجؤر دةردةكةون. ئةوةتا هةندآ جار "ناوك" يان "تؤو"ى ئةو شتة و، هةندآ جار كورتة و ثوختةكةى و، هةندآ جارى تر دةستوورةكانى و، هةندآ جارى ديكةش ضةند نيشانةيةكى ئةو شتةى تيَدا دانراوة. ئنجا هةموو ئةم ثلانةش يان بة رِاشكاوى يان بة ئاماذة ياخود هيَما ياخود بة ضةشنيَكى تةماوى و ناديار يان لة شيَوةى بيَداركردنةوةدا باس دةكريَن. ضونكة قورئانى ثيرؤز لة ناوةندى شيَوازةكانى رِةوانبيَذى‏يةكةى‏دا و بةثيَى ثيَويست و بة طويَرةى داخوازيى موناسةبةى حالأ و مةقام، مةبةستةكانى دةردةبرِيَت.

بؤ نموونة: فرِؤكة و كارةبا و شةمةندةفةر و جيهازى بآ تةل و تازة داهاتووةكانى ترى زانست و تةكنؤلؤذياى نوآ كة بة بةرهةمى بةرةوثيَش‏ضوون و بةرزبوونةوةى مرؤظ دادةنريَن لة بوارى ثيشةسازى و زانست‏دا، بوون بة مايةى بايةخ‏ثيَدانى مرؤظى سةردةم و جيَطة و ثايةيةكى تايبةتىيان لة ذيانى مادديى ئةودا بةدةست هيَناوة. بؤية ئةو قورئانة ثيرؤزةى كة رِووى طوفتار لة سةرجةمى ضينةكانى مرؤظايةتى دةكات، ئةم لايةنةى ذيانى مرؤظيشى ثشت‏طوآ نةخستووة، بةلَكو لة دوو رِووةوة ئاماذةى بؤ كردووة:

رِووى يةكةم: لة كاتى ئاماذةكردنى‏دا بؤ موعجيزاتى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = ئاماذةى بؤ ئةوانةش كردووة.

رِووى دووهةم: لة كاتى طيَرِانةوةى هةندآ رِووداوى ميَذوويى‏دا ئاماذةى بؤ كردوون.

بؤ نموونة: ئةم ئايةتة ثيرؤزانةى خوارةوة ئاماذةيان بؤ شةمةندةفةر كردووة:

(قُتِلَ اَصحابُ الأُخْدودِ * النَّارِ ذاتِ الوَقودِ * اِذْ هُمْ عَلَيها قُعود * وَهُمْ علـى ما يَفْعَلُونَ بالْمُؤْمِنينَ شُهود * وما نَقَمُوا مِنْهُمْ اِلاّ اَنْ يُؤْمِنوا بالله العَزيزِ الحميدِ) (البروج:4=8)[2].

هةروةها:

(في الفُلْكِ المشحونِ * وخَلَقْنا لَهُم مِنْ مِثْلِهِ ما يَرْكَبون) (يس:41=42).

ئةم ئايةتة ثيرؤزةى خوارةوةش سةربارى ئةوةى كة ئاماذةى بؤ طةلـآ نوور و نهيَنى كردووة، هيَماشى تيَداية بؤ كارةبا:

(اللهُ نورُ السَّمواتِ والاَرضِ مَثَلُ نورِهِ كَمِشْكـوةٍ فيها مِصْباحٌ المِصْباحُ في زُجاجةٍ الزُّجاجةُ كأنّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ ولا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نورٌ علـى نورٍ يَهدِي الله لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ) [3](النور:35).

جا لةبةر ئةوةى طةلـآ كةس لة بةرِيَزان بؤ ئةم بةشة لـآبرِاون و هةولَى زؤريان بؤ رِوونكرنةوةى داوة (هةرضةندةش طرتنة ئةستؤى ئةم كارة داخوازى ئةوثةرِى وردةكارى دةبيَت و ثيَويست دةكات بة شيَوةيةكى فراوانتر ئةو باسانة ثيَش‏ضاو بخريَن و رِوون بكريَنةوة) و سةرةرِاى ئةوةش كة طةلـآ نموونةى زؤريش هةن لةسةرى.. لةبةر ئةوة، ليَرةدا ئةو دةرطاية ناخةينة سةرثشت و بة خستنة رِووى ئةو ئايةتة ناوبراوانة واز دةهيَنين.

بةلآم سةبارةت بة بةشى يةكةمةوة، كة لة ناوةندى ئاماذةكردنى قورئان‏دا بؤ موعجيزاتى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = ئاماذةى بؤ ئةو داهيَنانة نوآيانةش كردووة كة وةك شتى لةعادةت‏بةدةر وان.. وا ضةند نموونةيةكيان لـآ باس دةكةين:

ثيَشةكى: قورئانى ثيرؤز دةرىدةخات كة ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = بؤ ناو كؤمةلآنى مرؤظ رِةوانة كراون، تاكو لة بةرزبوونةوة و "ثيَشكةوتنى مةعنةوى‏"دا ببن بة ثيَشةوا و ضاوليَكراويان. لة هةمان كاتيش‏دا رِوونى دةكاتةوة كة خواى طةورة موعجيزةيةكى مادديى داوةتة دةست هةموو يةكيَك لةو ثيَغةمبةرانة و لة "ثيَشكةوتنى ماددى"ش‏دا كردوونى بة مامؤستا و ثيَشرِةوى طرؤى مرؤظ. واتة قورئان فةرمان دةدات كة بة تـةواوةتى‏ و لة سـةرجةم كاروبارة مـاددى و مةعنةوى‏يةكان‏دا شـويَن‏ثيَى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = هةلَبطرن‏ و ضاويان لـآ بكةن..

ضـونـكة هةروةك قـورئانى ثيرؤز لـة دةمى باسـكردنى كـةمالآتى مـةعنةويى ثيَغةمبةران‏دا = درووديان لةسةر بيَت = هانى مرؤظ دةدات كة ثتر لة رِووناكيى خوورِةوشتة جوانةكانى ثيَغةمبةران بةهرةمةند ببيَت، هةر ئةو قورئانة لة دةمى باس‏كردنى موعجيزة ماددى‏يةكانيشيان‏دا دةيةويَت شةوقى طرؤى مرؤظ ببزويَنيَت تاكو لاسايى ئةو موعجيزانةى ناو دةستى ثيَغةمبةران بكةنةوة و، بة ئاماذة، هانيان دةدات كة لة ثيَشكةوتنى مادديش‏دا بطةنة ئاستى هاوويَنةى ئةو موعجيزاتانة. بطرة دةتوانريَت بوترآ: تةنها دةستى موعجيزةى ثيَغةمبةران بوو كة بؤ يةكةم جار كةمالأ و كارى دةراساى مادديى ثيَشكةش بة طرؤى مرؤظ كرد، وةك ئةوةى كةمالَـى مةعنةويى ثيَشكةش كردن!

طةر نموونةت لةسةر ئةمة دةويَت ئةوا برِوانة بؤكةشتى‏يةكةى حةزرةتى نووح = دروودى لةسةر بيَت = كة يةكيَكة لة موعجيزاتى ئةو ثيَغةمبةرة و، كاتذميَرةكةى حةزرةتى يووسفيش = دروودى لةسةر بيَت = كة يةكيَكة لة موعجيزاتى حةزرةتى يووسف. ئةوةبوو بؤ يةكةم جار دةستى موعجيزةى ثيَغةمبةران = عليهم السلام = بة ويَنةى ديارى‏يةكى بةنرخ ثيَشكةشى ئادةميزادى كردن. ئةم رِاستى‏يةش ئاماذةيةكى نةرم‏ونيانى لةسةر هةية، كة بريتى‏ية لةوةى زؤربةى ثيشةسازان يةكيَك لة ثيَغةمبةرانيان كردووة بة جةمسةر و ثيَشرِةوى سنعةت و ثيشةكةيان. بؤ نموونة: كةشتيوانةكان حةزرةتى نووحيان = دووردى لةسةر بيَت = كردووة بة ثيَشرِةويان و، سةعاتضى‏‏يةكانيش حةزرةتى يووسفيان = دروودى لةسةر بيَت = كردووة بة ثيَشةوايان و، بةرطدرووةكانيش حةزرةتى ئيدريسيان = دروودى لةسةر بيَت = كردووة بة رِابةريان.

جا لةبةر ئةوةى سةرجةم زانا ليَكؤلَةرةكانى رِةوانبيَذى لةوةدا يةكيان طرتووة كة هةموو ئايةتيَكى قورئانى ثيرؤز ضةند رِوويةكى جياجياى رِيَنمايى و ضةندةها لايةنى زؤرى هيدايةتى تيَداية، ئةوا هةرطيز ناطونجآ كة رِووناكترين و درةخشـانترين ئايةتةكانى قورئان = كة ئاياتى موعجيزاتن = تةنها بريتى‏ بن لة طيَرِانةوةى بةسةرهاتى ميَذوويى، بةلَكو دةبآ = جطة لةمةش = طةلـآ واتاى رِةوانى رِيَنمايى و هيدايةتيشيان لةخؤ طرتبيَت.

بةلَآ، كاتآ كة قورئانى ثيرؤز موعجيزاتى ثيَغةمبةران دةهيَنيَت، بةم كارةى: هيَلَى دوا سنوورى ئةوثةرِى تواناى مرؤظ دةكيَشيَت لة بوارةكانى زانست و ثيشةسازى‏دا و، ئاماذةيان ثآ دةكات بؤ كؤتايى ئةو ئامانجانةى كة مرؤظ دةتوانيَت بيانهيَنيَتةدى. كةواتة قورئان بةم باسكردنةى موعجيزاتى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = سنوورى دوورترينى دوا ئةنجام لةو بوارانةدا بؤ مرؤظ دةكيَشيَت و، ثاشان هانى طرؤى ئادةميزاد دةدات و دةيانداتةبةر تاكو بطةن بةو سنوور و ئةنجامانة. ضونكة هةروةك كاتةكانى رِابوردوو عةمبار و طةنجينةى تؤوةكانى داهاتووة و ئاويَنةيةكة كاروبارةكانى داهاتوويان تيَدا دةردةكةويَت، داهاتووش داهاتى تؤوةكانى رِابوردووة و ئاويَنةى ئاواتةكانيةتى.

وا بؤ نموونة لةو سةرضاوة بةثيت و فراوانة، ضةند نموونةيةك رِوون دةكةينةوة:

بؤ نموونة: (ولِسُلَيْمانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَرَواحُها شَهْرٌ) (سبأ:12).

ئةم ئايةتة ثيرؤزة يةكيَك لة موعجيزاتى حةزرةتى سولةيمان = دروودى لةسةر بيَت = رِوون دةكاتةوة. كة بريتى‏ية لةوةى "با"ى بؤ ذيَربار(مُسَخَّر) و طوآ‏رِايةلأ كرابوو. واتة ئةمسةر و ئةوسةرى ئةو ماوة(مسافة)يةى كة بة دوو مانط دةبرِرا، ئةم لة هةوادا بة يةك رِؤذ دةيبرِى!

ئةم ئايةتة، ئاماذة دةكات بؤ ئةوةى: رِيَطا لة بةردةم مرؤظ‏دا كراوةتةوة كة ئةم ضةشنة ماوةية لة هةوادا ببرِيَت.

كةواتة ئةى طرؤى مرؤظ! هةولأ بدة بطةيتة ئةم ثلةية، مادةم رِيَطات لة بةردةم‏دا كراوةتةوة. تآبكؤشة لةم ثلة و ثايةية نزيك ببيتةوة.

وةك بلَيَى خواى طةورة لة واتاى ئةم ئايةتةدا دةفةرمويَت:

(يةكيَك لة بةندةكانم وازى لة "هةوا"ى دةروونى خؤى هيَنا و، منيش سوارى ثشتى "هةوا"م كرد! خؤ ئةطةر تؤش = ئةى مرؤظ! = واز لة تةمبةلَيى دةروونت بهيَنيت و بة باشى سوود لةو ياسايانةى سوننةتى من وةربطريت كة لة طةردوون‏دا كار دةكةن، ئةوا تؤش دةتوانيت سوارى ثشتى "هةوا" ببيت)!

نموونةيةكى تر: (فَقُلْنا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ فانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَيْناً...) (البقرة:60).

ئةم ئايةتة ثيرؤزة يةكيَك لة موعجيزاتى حةزرةتى مووسا = دروودى لةسةر بيَت = رِوون دةكاتةوة و، لة هةمان كاتيش‏دا ئاماذة دةكات بؤ ئةوةى كة: دةتوانريَت بة ضةند ئاميَر و ئامرِازيَكى سادة، سوود لة طةنجينةكانى ميهرةبانيى شارراوةى ذيَر زةوى وةربطيريَت، تةنانةت ئاوى سةرضاوةى ذيانيش لة زةوى‏يةكى رِةقى مردووى وةك بةرد، بة هؤى عةسايةكةوة، هةلأبقولَيَنريَت.

جا ئةم ئايةتة بةم واتايةى خوارةوة لةطةلأ طرؤى مرؤظ‏دا دةدويَت:

دةتوانن بةهؤى عةسايةكةوة ئةو ئاوة بةدةست‏بهيَنن كة ناسكترينى رِيَذنةكانى ميهرةبانيى خواوةندة. دةسا تآبكؤشن و بة طةرمى هةولأ بدةن تاكو بيدؤزنةوة.

كةواتة خواى طةورة بةم واتا رِةمزى‏يةى خوارةوة لةطةلأ مرؤظ‏دا دةدويَت:

(مادةم عةسايةكم بة دةستى بةندةيةكى خؤم سثاردووة كة ثشتم ثآ دةبةستآ و باوةرِى ثيَمة و، لة هةر شويَنيَك‏دا بيةويَت دةتوانيَت بةو عةساية ئاو هةلأبقولَيَنيَت، ئةوا تؤى مرؤظيش طةر ثشت بة ياساكانى ميهرةبانيم ببةستيت، دةتوانيت بة هةمان جؤر ئاميَريَكى هاوويَنةى ئةو عةساية دابهيَنيت. دةسا هةولأ بدة با ئةو ئاميَرةت دةست بكةويَت).

دةبينيت كة ضؤن ئةم ئايةتة يةكةم ثيَشرِةو بووة بؤ ثةيداكردنى ئاميَريَك كة مرؤظ دةتوانيَت بةهؤيةوة لة زؤربةى شويَن‏دا ئاوى لة زةوى ثآ‏دةربهيَنيَت. ئةو ئاميَرةى كة يةكيَكة لة هؤكارةكانى بةرةوثيَش‏ضوونى ذيانى مرؤظايةتى. تةنانةت ئةم ئايةتة ثيرؤزة هيَلَى دواسنوور و ئةوثةرِى تواناى بةكارهيَنانى ئةو ئاميَرةى دةست‏نيشان كردووة، بة ويَنةى ئايةتى ثيَشوو كة دوا خالَةكانى كؤتايى و ئةوثةرِى تواناى فرِؤكةى نويَى دةست‏نيشان كرد.

نمونةيةكى تر: (وَأُبْرِئُ الاَكْمَهَ وَالاَبْرَصَ وَأُحْيِ الْمَوْتى بِاِذْنِ الله) (آل عمران:49).

قورئانى ثيرؤز هةروةك بة "رِاشكاوى" هانى مرؤظايةتى دةدات كة شويَنى خوورِةوشتة ثيَغةمبةرى‏ية بةرزةكانى حةزرةتى عيسا بكةون = دروودى لةسةر بيَت = بة "هيَما"ش بؤ ئةو خوورِةوشتانة هانيان دةدات كاتآ كة سةرنجيان بؤ لاى ئةو ثيشة ثيرؤز و ثزيشكى‏ية ثةروةردطارى‏ية مةزنةى حةزرةتى عيسا = دروودى لةسةر بيَت = رِادةكيَشيَت.

وةك بلَيَى ئةم ئايةتة ثيرؤزة ئاماذة دةكات بؤ ئةوةى كة:

دةطونجآ دةرمانيَك بدؤزريَتةوة كة سةخت‏ترين نةخؤشى و دةردى ثآ ضارةسةر بكات. كةواتة ئةى مرؤظ! بآهيوا مةبة.. ئةى طرفتار و طيرؤدةى نةخؤشى! نائوميَد مةبة.. ضونكة هةموو دةرديَك دةرمانى هةية و دةطونجآ ضارةسةر بكريَت. دةسا بة شويَنى‏دا بطةرِآ و بيدؤزةرةوة. تةنانةت دةطونجيَت لة رِيَى جؤرة ذيانيَكى كاتى‏يةوة ضارةسةريى خودى مردنيش بكريَت.

خواى طةورة لة رِيَى "واتاى ئاماذةيى"ى ئةم ئايةتة ثيرؤزةوة دةفةرمويَت:

(يةكيَك لة بةندةكانم لة ثيَناوى من‏دا دةستى لة دنيا هةلَطرت، منيش دوو دياريم ثآ‏بةخشى. يةكيَكيان: دةرمانى دةردة مةعنةوى‏يةكان و، ئةوى تريشيان: ضارةسةريى نةخؤشى‏ية ماددى‏يةكانة. ئةوةتا دلَة مردووةكان بة نوورى هيدايةتى ئةو زيندوو دةبنةوة و، ئةو نةخؤشانةش كة لة حوكمى مردوان‏دان تةنها بة فوويةكى ئةو ضاك دةبنةوة. تؤى مرؤظيش دةتوانيت لةناو دةرمانخانةى حيكمةتى من‏دا دةرمانى هةموو دةردةكانت بدؤزيتةوة. دةسا لةم ثيَناوةدا تآبكؤشة و ئةو دةرمانة بدؤزةرةوة كة بآ هيض طومانيَك بة دةستى دةخةيت و دةيدؤزيتةوة).

بةم جؤرة دةبينيت كة ضؤن ئةم ئايةتة ثيرؤزة ئةوثةرِى ئامانجة دوورةكانى ئةو ثيَشكةوتنةى دةستنيشان كرد كة زانستى ثزيشكيى مرؤظ ئاواتةخوازة ثيَى بطات.

كةواتة ئةم ئايةتة ئاماذة بؤ ئةو ئامانجة دةكات و هانى مرؤظ دةدات بةدةستى بهيَنيَت.

نموونةيةكى تر: (وَاَلَنّا لهُ الحَديد) (سبأ:10).

(وآتيناهُ الحِكمةَ وَ فَصْلَ الخِطاب) (ص:20).

ئةم دوو ئايةتة تايبةتن بة موعجيزةى حةزرةتى داوود = دروودى لةسةر بيَت = و، ئايةتى: (واَسَلْنا لَهُ عَينَ القِطْرِ)‏‏يش (سبأ:12) تايبةتة بة موعجيزةى حةزرةتى سولةيمانةوة، دروودى لةسةر بيَت.

ئةم ئايةتانة ئاماذة دةكةن بؤ ئةوةى كة:

نةرم‏كردنى ئاسن نيعمةتيَكى بةرزى خواوةندة، ضونكة خواى طةورة لةم رِآ‏يةوة فةزلأ‏و طةورةيى ثيَغةمبةريَكى مةزن دةردةخات. ئةوةتا نةرم‏كردنى ئاسن بة ضةشنى هةوير‏و، توانةوةى مس و، دؤزينةوة و ثةيداكردنى كانزاكان، سةرةتا و بناغةى سةرجةم ثيشةسازى‏يةكانى مرؤظن و، لةم رِووةوة كانطا و سةرضاوةى ثيَشكةوتنى شارستانيَتين.

ئةم ئايةتة ثيرؤزة ئاماذة بؤ نيعمةتى طةورةى خواوةند دةكات لة: نةرم‏كردنى هةويرئاساى "ئاسن" و "مس"‏دا و طؤرِينيان بة ضةند تةليَكى باريك، كة دوو تةوةرةن بؤ زؤربةى ثيشةسازى‏ية طةورةكان. ضونكة خواى طةورة لة شيَوةى موعجيزةيةكى مةزنى ثيَغةمبةريَكى طةورة و جآ‏نشينيَكى مةزنى زةوى‏دا بةخشيونى و باسى كردوون. جا مادةم خواوةند بةم ئايةتة رِيَزى لة كةسيَك ناوة كة لة يةك كات‏دا ثيَغةمبةر و جآ‏نشينة و، نيعمةتى دانايى و ضارةسةركردنى كيَشةكانى بة زمانى ئةو بةخشيوة و، ئةم سنعةتة ثيَشكةوتووةشى بة دةستى ئةو سثاردووة و، بة رِاشكاويش هانى مرؤظايةتيى داوة، ضاو لةو نيعمةتة بكةن كة بة زمانى ئةو ثيَغةمبةرة بةخشراوة. دةبآ قورئان ئاماذةيةكى ئةوتؤشى تيَدا بيَت كة هانيان بدات ضاو لةو سنعةت و كارامةيى‏يةى ناو دةستيشى بكةن!

واتة: خواى طةورة لة رِيَى "واتاى ئاماذةيى"ى ئةم ئايةتة ثيرؤزةوة دةفةرمويَت:

(ئةى نةوةى ئادةم! يةكيَك لة بةندةكانم كة ملى بؤ داخوازى‏يةكانم كةض كرد و، طوآ‏رِايةلَيى فةرمانةكانم بوو، تواناى طفت‏وطؤيةكى وام بة زمانى بةخشى كة بتوانيَت ضارةسةريى كيَشةكانى ثآ بكات و، دلَةكةشيم بة زانستيَك ثرِ كرد كة هةموو شتيَك بة رِوونى لة يةكتر جيا بكاتةوة و.. حةقيقةتيَكى هيَندة رِةنطينيشم لةناو دةستى‏دا دانا كة ئاسن لة دةستى‏دا وةكو مؤمى لـآ دةهات و بة هةر شيَوةيةك بى‏ويستاية شيَوة و شكلَى ئةو ئاسنةى دةطؤرِى و، هيَزيَكى مةزنى بؤ جيَطيركردنى ثايةى خةلافةتةكةى و بةردةوامبوونى فةرمانرِةوايةتيى دةولَةتةكةى لـآ وةردةطرت. جا مادةم ئةم كارة لة توانادا هةية و لة واقيعيش‏دا رِووى‏داوة و بؤ ذيانى كؤمةلآيةتيشتان طرنطى‏يةكى لةرِادةبةدةرى هةية، ئةوا ئيَوةش = ئةى نةوةى ئادةم! = ئةطةر طوآرِايةلَيى فةرمانة تةكوينى‏يةكانم ببن، ئةوا ئةو دانست و سنعةتةتان دةدريَتآ و دةتوانن بة دريَذايى رِؤذطار ليَيان نزيك ببنةوة و ثيَيان بطةن)!

ئةوةتا طةيشتنى مرؤظ بةوثةرِى ئاواتةكانى لة بوارى ثيشةسازى‏دا و بةدةست‏هيَنانى توانستيَكى لةرِادةبةدةر لة لايةنى هيَزى ماددى‏يةوة، تةنها بةهؤى نةرم‏كردنى ئاسن و توانةوةى مسةوة بوو. جا ئةم ئايةتة ثيرؤزانةش سةرنجى مرؤظايةتى = بة طشتى = بؤ لاى ئةم رِاستى‏ية رِادةكيَشن و، ئاورِى ثيَشينان و تةمبةلآنى ئيَستاشى بؤ لا دةدةنةوة و، لةم رِآ‏يةوة ئةوانة بيَدار دةكةنةوة كة تا ئيَستا بايةخى شايستةيان بةم رِاستى‏ية نةداوة.

نموونةيةكى تر: (قالَ الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ اَنا آتيكَ بِهِ قَبْلَ اَنْ يَرْتَدَّ اِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرّاً عِنْدَهُ...) (النمل:40).

ئةم ئايةتة، ئاماذة دةكات بؤ ئةوةى كة: هيَنان و ئامادةكردنى شتان، ض خودى خؤيان ض شكلأ و شيَوةيان، لة ضةندان ماوةى دوورةوة، كاريَكة لة توانادا هةية. ئةمةش لةو رِووةوة كة بوو بة بةلَطة لةسةر ئةو رِووداوة دةراسايةى لة كؤرِى حةزرةتى سولةيمان‏دا = دروودى لةسةر بيَت = رِووى‏ دا، كاتآ يةكيَك لة وةزيرةكانى، كة زانيارى‏يةكى زؤرى لة "زانستى ئامادةكردن"دا ثآ درابوو، بة حةزرةتى سولةيمانى وت: من عةرشى بةلَقيست بؤ دةهيَنم!

خواى طةورة "ثادشايى" و "ثيَغةمبةريَتى"ى ثيَكةوة بة حةزرةتى سولةيمان بةخشيبوو. جطة لةمانةش بؤ مةبةستى رِيَزليَنانى ئةو، موعجيزةيةكى ئةوتؤى ثآ دابوو كة دةيتوانى بةهؤى ئةو موعجيزةيةوة رِاستةوخؤ بآ هيض قورسى و ئةركيَك ضاوى لة بارودؤخى ذيانى رِةعيةتةكةيةوة بيَت و سكالآيان ببيستيَت. هةر ئةم موعجيزةيةش بوو كة حةزرةتى سولةيمانى دةثاراست لة هةر هةلَةيةك لة كاروبارى رِةعيةت‏دا و، هؤكاريَكى بةهيَزيش بوو بؤ بلآوكردنةوةى عةدالَةت و هةلَكردنى ئالآى دادطةرى لة هةموو جيَطايةكى ولآتةكةى‏دا.

كةواتة هةركةسيَك ثشت بة خواى طةورة ببةستآ و ثالَى ثيَوة بدات و، بة زمانى توانا و ليَهاتنةكانى سروشتى خؤى ليَى بثارِيَتةوة و، لة ذيانيشى‏دا بةثيَى ياسا خوايى‏يةكان و ضاوديَريى ثةروةردطار هةنطاو بنيَت، دةطونجآ ئةم دنيا فراوانةى لة بةردةم‏دا وةك شاريَكى رِيَك‏وثيَك لـآ بيَت، وةك ئةوةى بؤ حةزرةتى سولةيمان رِووى دا كاتآ كة بة زمانى ثيَغةمبةرايةتيى خاويَن و بآطةرد داواى كرد: عةرشى بةلَقيسى بؤ ئامادة بكريَت و، ئنجا ئةو عةرشةى = ض خؤى ض شيَوةكةى = لة ولآتى يةمةنةوة بؤ ولآتى شام لة بةردةم‏دا ئامادة كرا. بآطومان دةنطى ثياوانى ئامادةبووى دةورى ئةو عةرشةيش لة كاتى هيَنانى‏دا بيسترا هةروةك شيَوة و رِوخساريشيان دةبينرا!

ئةم ئايةتة ئاماذةيةكى رِةنطين دةكات بؤ ئامادةكردنى دةنط و رِةنطةكان لة ضةندةها ماوةى دوورةوة. كةواتة ئةم ئايةتة دةدةفةرموآ:

(ئةى كاربةدةستان! ئةى ئةوانةى كاروبارى ولآتتان لة ئةستؤ طرتووة! ئةطةر دةتانةويَت "دادطةرى" هةموو لايةكى ولآتةكةتان بطريَتةوة. ئةوا ضاو لة حةزرةتى سولةيمان بكةن و وةك ئةو هةولأ بدةن هةموو ئةو شتانة ببينن و بزانن كة لة سةرانسةرى زةوى‏دا رِوو دةدةن. ضونكة ئةو فةرمانرِةوا دادطةرةى كة دةيةويَت ئالآى دادطةرى لة هةموو طؤشةيةكى ولآتةكةى‏دا بشةكيَتةوة و ئةو ثادشايةش كة بة ميهرةبانى و بةزةيى‏يةوة ضاوديَريى كاروبارى هاوولآتىيانى دةكات، ناطات بة ئامانجةكانى ئةطةر نةتوانيَت = هةر كات بييةويَت = ئاطادارى هةموو هةريَم و لايةكى ولآتةكةى‏ بيَت. خؤ ئةطةر توانيى بةو ضةشنة ئاطادار بيَت، ئةوا عةدالَةت بة تةواوةتى طشت لايةك دةطريَتةوة و، خؤيشى لة موحاسةبة و ليَثرسينةوةى مةعنةوى رِزطار دةكات).

خواى طةورة بة (واتاى هيَما)ى ئةم ئايةتة ثيرؤزة لةطةلأ مرؤظ‏دا دةدويَت و دةفةرموآ:

(ئةى نةوةى ئادةم! حوكمرِانيى ولآتيَكى يةكجار فراوانم داية دةست يةكآ لة بةندةكانم‏و، ئاطاداربوونى رِاستةوخؤشم ثآ‏بةخشى سةبارةت بة بارودؤخ و رِووداوةكانى زةوى، تاكو بتوانيَت بة تةواوةتى دادطةرى جآ‏بةجآ بكات. ئنجا مادةم توانا و ليَهاتنيَكى سروشتيم بة هةموو مروظيَك بةخشيوة بؤ ئةوةى ببيَت بة جآ‏نشين لة زةوى‏دا، ئةوا بآطومان بةثيَى داخوازيى حيكمةتى خؤم ئةو بةهرة و توانا و ليَهاتنةشةم داوةتآ كة بتوانيَت بةهؤيانةوة سةيرى هةموو طؤشة و لايةكى زةوى بكات و ثةى بة رِووداوةكانى ببات. خؤ هةرضةندة مرؤظ بة "تاكة كةسى" ناتوانيَت بطات بةم ثلةية، بةلآم دةتوانآ بة "جؤر" و هاورِةطةزةكةى ثيَى بطات.. طةر نةتوانيَت لة رِووى ماددى‏يةوة ئةو ثلةوثايةية بة دةست بهيَنيَت، دةتوانآ بة شيَوةيةكى مةعنةوى = بة ويَنةى ئةوةى بؤ ئةوليا و ثياوضاكان رِوو دةدات = ثيَى بةهرةمةند ببيَت. كةواتة ئيَوة دةتوانن سوود لةم نيعمةتة وةربطرن كة ثيَتان بةخشراوة. دةسا خيَراكةن كارى طةرم و طورِ ئةنجام بدةن و بة ضوست و ضالاكى لـآ ببرِيَن تاكو طؤى زةوى بة ويَنةى باخضةيةكى بضووكى رِةنطين بخةملَيَنن و هاتوضؤى تيَدا بكةن و هةموو رِووةكانى ببينن و هةوالأ و رِووداوةكانى هةموو شويَنيَكى تر ببيستن، بآ ئةوةى ئةركى بةندايةتيتان لة ياد بضيَت).

هةروةها سةرنج لةم ئايةتة ثيرؤزة بدةن كة دةفةرمويَت:

(هُوَ الَّذي جَعَلَ لَكُمُ الاَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا في مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَاِلَيْهِ النُّشُورُ) (الملك:15).

بةم جؤرة بينيمان كة ضؤن ئةم ئايةتة ثيرؤزةى سةرةتاى ئةم نموونةية، هيممةتى مرؤظ دةبزويَنيَت و بايةخيشى تيَدا دةبووذيَنيَتةوة بؤ دؤزينةوةى هؤكار و ئاميَريَك لة نيَوان وردترينى ثيشةسازى‏يةكانى‏دا، كة بة هؤيةوة بتوانيَت لة دوورترين شويَنةوة رِةنطةكان ئامادة بكات.

نموونةيةكى تر:

(وآخَرينَ مُقَرَّنينَ في الأصفَاد) (ص:38).

(وَمِنَ الشَّيَاطينِ مَنْ يَغُوصُونَ لَهُ وَيَعْمَلُونَ عَمَلاً دونَ ذلكَ وَكُنَّا لَهُمْ حافِظينَ) (الأنبياء:82).

ئةم ئايةتة ثيرؤزانة ئةوة دةطةيةنن كة: جيننى و شةيتانةكان و رِؤحيانةتة ضةثةلَةكان، بؤ حةزرةتى سولةيمان = دروودى لةسةر بيَت = ذيَربار و ملكةض كرابوون و رِآ لة شةرِ و خراثكارىيان طيرابوو و، لة ضةندين كاروبارى بةسووددا بةكارهيَنرابوون. كةواتة ئةم ئايةتانة دةلَيَن:

تاقمى جيننى، كة لة نيَوان سةرنيشنانى خاوةن هةست‏وشعوورى طؤى زةوى‏دا لة دواى ئادةميزادةوة ديَن و لة طرنطى و بايةخ‏دا ثلةى دووهةميان هةية، دةطونجآ بكريَن بة خزمةتطوزارى مرؤظ و ثةيوةندىيان لةطةلأ ببةسريَت و ضاوثيَكةوتنيان لةطةلأدا سازبكريَت. تةنانةت دةطونجآ كة شةيتانةكان دوذمنايةتىيان لةطةلأ مرؤظ‏دا بخةنة لاوة و ناضار بكريَن خزمةتى مرؤظ بكةن. هةروةك خواى طةورة ذيَربار و ملكةضى كردن بؤ يةكيَك لة بةندة ملكةض و طوآ‏رِايةلَةكانى فةرمانى خؤى.

واتة خواى طةورة، بة "واتاى هيَما"ى ئةم ئايةتانة، رِووى طوفتار لة مرؤظ دةكات و دةفةرمويَت:

(ئةى مرؤظ! من جيننى و شةيتانةكان و خراثكارانيانم بؤ بةندةيةكى طوآ‏رِايةلَى خؤم ملكةض و ذيَربار كرد. تؤش ئةطةر "نةفس"ى خؤت بؤ طوآ‏رِايةلَيى فةرمانةكانى من ذيَربار‏و ملكةض بكةيت، ئةوا طةلـآ بوونةوةرى زؤرت تةنانةت جيننى و شةيتانةكانيشت بؤ ذيَربار دةخةم).

كةواتة ئةم ئايةتة ثيرؤزة هيَلَى دواسنوور دةكيَشيَت و باشترين رِيَطاى بةكةلَكى سوودلـآوةرطرتن دةستنيشان دةكات. ‏‏‏تةنانةت رِيَطايةكيش دةكاتةوة بؤ "ئامادةكردنى طيانةكان" و "طفت‏وطؤكردن لةطةلأ جيننى"دا، كة دةرةنجامى تيَكةلأبوونى هونةر و زانستةكانى مرؤظة و لة هيَز و هةست و نةستة نائاسايى‏ية ماددى و مةعنةوى‏يةكانيةوة دةركةوتووة و سةرى هةلَداوة. بةلآم نةك بةو جؤرةى كة لةم سةردةمةى ئيَستا بةكاردةهيَنريَت. ضونكة ئةو مرؤظانةى كة ئيَستا لةم بوارانةدا كار دةكةن بوون بة طالَتةجارِ و مايةى ثآ‏رِابواردن لة لايةن ئةو جنؤكانةوة كة هةندآ جار ناوى كةسانى مردوو لة خؤيان دةنيَن و = بة ثيَضةوانةى مةبةستةوة = خؤيان بوون بةطويَرِايةلأ و رِامكراوى شةيتانةكان و رِؤحيانةتة ضةثةلَةكان! ئةوةى ئيَمة ليَى دواين جياوازة لةمانة و، تةنها لةو رِيَطايةوة دةبيَت كة بةهؤى نهيَنى‏يةكانى قورئانى ثيرؤزةوة ملكةض بكريَن و ذيَربار بخريَن و لة خراثة و زيانةكانيشيان مرؤظ دةرباز بكريَت!

ثاشان ئةم ئايةتة ثيرؤزة:

(فَاَرْسَلْنَا اِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَراَ سَوِيْاً) (مريم:17)..

هةروةها ئايةتةكانى ترى هاوضةشنى كة ئاماذة بؤ بةرجةستةبوونى رِؤحيانةتةكان دةكةن و، ئةو ئايةتانةش كة ئاماذةيان تيَداية بؤ هيَنان و ذيَربارخستنى ديَوةكان لة لايةن حةزرةتى سولةيمانةوة = دروودى لةسةر بيَت = هةروةك ئاماذة بؤ بةرجةستة بوونى رِؤحانى‏يةكان دةكةن، لة هةمان كاتيش‏دا ئاماذةيان تيَداية بؤ ئامادة كردنى طيانةكان (تحضير الأرواح). بةلآم وريابة! ئامادةكردنى طيانة خاويَنةكان، كة ئةو ئايةتانة ئاماذةيان بؤ دةكةن، بةو شيَوةية نى‏ية كة هاوضةرخةكانمان طيانةكان بؤ شويَنى طةمة و طالَتةى خؤيان دةهيَنن و كاريَكة سةرتاثا طالَتة ثيَكردنيَكى سووك‏ و رِسواى ئةوتؤية كة لةطةلأ شان‏ و شكؤى ئةو رِؤحيانةتة جيددى و بةرِيَز و خاوةن ويقارانةدا ناطونجآ، ئةوانةى كة جيهانيَكيان ئاوةدان كردووةتةوة كة يةكثارضة كارى جيددى‏ية و جيَى طةمة و طالَتةى تيَدا نابيَتةوة..

بةلَآ مةبةست ئةوة نىية، بةلَكو مةبةست ئةوةية كة دةكرآ "طيانةكان" بة جؤريَكى تر ئامادة بكريَن، بة ويَنةى ئةوةى ضةند ئةوليايةكى ثياوضاك بؤ مةبةستيَكى طرنط و ئامانجيَكى بةرز و ثيَويست ئةنجاميان ‏دا. وةك كةسانى هاوويَنةى شيَخ محي‏الدينى عةرةبى، كة هةركات بيان‏ويستاية ضاوثآ‏كةوتنيان لةطةلأ ئةو رِؤحيانةتة خاويَنانةدا ساز دةكرد و، ئةمان بةرةو لاى ئةو رِؤحيانةتانة كيَش دةبوون و ثةيوةندىيان لةطةلأدا دةبةستن و بؤ شويَنةكانى ئةوان دةرِؤشتن و لة جيهانةكةيان نزيك دةبوونةوة و سووديان لة رِؤحيانةتى ئةوان وةردةطرت. تةنها ئةم ئامادةبوونى رِؤحةية‏ كة ئةو ئايةتة ثيرؤزانة ئاماذةى بؤ دةكةن‏و، لةم ئاماذةيةش‏دا هةست بة هاندان و تاسةبزواندنى مرؤظ دةكريَت و، لة هةمان كاتيش‏دا هيَلَى دوا سنوورى ئةم ضةشنة زانست و كارامةيى‏ية ثةنهانة دةكيَشيَت و، جوانترين و باشترين شيَوةشيان ثيَش‏ضاو دةخات.

نموونةيةكى تر: (إنّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبِّحْنَ بِالْعَشِيِّ والاِشْرَاق) (ص:18).

(يا جِبالُ اَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْر وَاَلَنَّا لَهُ الْحَديد) (سبأ:10).

(عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْر) (النمل:16).

ئةم ئايةتة ثيرؤزانةى كة موعجيزاتى حةزرةتى داوود = دروودى لةسةر بيَت = باس دةكةن، بةلَطةن لةسةر ئةوةى كة خواى طةورة هيَندة هيَزى مةزن و دةنط‏ و ئاوازى خؤش‏و جوانى بة ذيكر و تةسبيحاتى حةزرةتى داوود بةخشيبوو كة تةنانةت ضياكانيشى دةهيَناية حالأ و جةزبةى شةوق و تاسةمةندى، بة رِادةيةك كة دةت‏وت ضياكان طرامافؤنيَكى طةورةن و زايةلَةى ذيكر و تةسبيحاتى ئةو دةلَيَنةوة، ياخود دةت‏وت مرؤظيَكى طةورةن لةناو ئةلَقةى ذيكريَك‏دا كة لة دواى سةرطةورةى ئةو ئةلَقةيةوة ذيكرةكان دووثات دةكةنةوة!

= ئايا ئةمة حةقيقةتة؟ يان ئايا دةطونجآ شتى وا لة رِاستى‏دا رِوو بدات؟!

= بةلَآ، رِاستى‏يةكى بآطومانة. ضونكة ئايا ناطونجآ كة هةر ضيايةك ئةشكةوتى تيَدا بيَت لةطةلأ هةموو مرؤظيَك‏دا بة زمانى ئةو مرؤظة بدوآ و بة ضةشنى "تووتى" طوفتارةكانى ئةو كةسة دووثات بكاتةوة؟ خؤ ئةطةر لة بةردةم هةر شاخيَك‏دا وتت: "الحمدلله" ئةويش لة رِيَى زايةلَة و دةنطدانةوةى دةنطةكةى تؤوة دةلَيَت: "الحمدلله"..

جا مادةم خواى طةورة ئةم توانا و ليَهاتنةى بة ضياكان بةخشيبيَت، ئةوا دةكريَت ئةو توانا و ليَهاتنة ثتر دةربخريَت و بكةويَتة رِوو. خؤ لةبةر ئةوةى خواى طةورة جطة لة "ثيَغةمبةرايةتى" جآ‏نشينيى زةويشى = بة تايبةتى = بة حةزرةتى داوود بةخشيبوو، ئةوا تؤوى ئةو توانا و ليَهاتنةى كة لاى ئةو دةرىخست، ثتر طةشةى ثآ سةند و بة جؤريَكى ئيعجازبةخش خستية رِوو، بة شيَوةيةك كة لةطةلأ كاروبار و ئةركى فراوانى "ثيَغةمبةرايةتى" و "فةرمانرِةوايةتى"ى ئةودا بطونجيَت، بة رِادةيةك كة ضيا سةخت و طةردن‏كةشةكانيش، وةكو هةر سةربازيَكى طوآ‏رِايةلأ و بة ويَنةى هةر شاطرديَكى طوآبيست لة بةردةستى‏دا و ضةشنى هةر موريديَكى خاوةن نةوازش لة ئةلَقةى ذيكرى‏دا، ملكةضى فةرمانةكانى ئةو بوون. بةم ثآ‏ية، ئةو ضيا مةزنانة بة زمان و فةرمانى حةزرةتى داوود = دروودى لةسةر بيَت = تةسبيحات و سوثاسطوزاريى بةديهيَنةرى مةزنيان ثيَشكةش دةكرد و، هةر كة حةزرةتى داوود = دروودى لةسةر بيَت = ذيكر و تةسبيحاتى دةست ثآ دةكرد، يةكسةر ضياكانيش لةطةلأ ئةودا هةمان ذيكر و تةسبيحاتيان دةوتةوة!

بةلَآ، سةركردةى سوثا دةتوانيَت لة رِيَى ئاميَرةكانى ثةيوةندى و هؤكارةكانى تةلةفؤنةوة زمانى سةربازة ثةرش و بلآوةكانى خؤى لةناو ضياكان‏دا بة ذيكرى "ألله أكبر" بخاتة طةرِ، بة رِادةيةك دةلَيَى شاخةكان خؤيان سةرطةرمى تةهليلة و وتنى "ألله أكبر"ن!

جا ئةطةر سةركردةيةكى ئادةمى بتوانيَت ضياكان لة شيَوةيةكى مةجازى‏دا و بة زمانى سةرنيشنانى، بخاتة طوفتار، دةبآ سةركردةيةكى بةسام‏و‏شكؤى هةلَبذاردةى خواى طةورة ضؤن بيَت؟ ئايا ناتوانيَت بة شيَوةيةكى حةقيقى ئةو ضيا و شاخانة بخاتة طوفتار و تةسبيحاتى رِاستةقينة؟.. ئةمة سةرةرِاى ئةوةى كة لة وتةكانى ثيَشوودا رِوونمان كردةوة: هةموو ضيايةك خاوةنى كةسايةتى‏يةكى مةعنةويى تايبةت و تةسبيحاتيَكى طونجاوى تايبةتى و عيبادةتيَكى شايستةى تايبةت بة خؤيةتى. كةواتة هةروةك بة دةنطدانةوة و زايةلَةى دةنطةكانى مرؤظ هةموو ضيايةك تةسبيحات دةكات، هةر بؤ خؤيشى، بة زمانة تايبةتى‏يةكانى، تةسبيحاتى تايبةتى ثيَشكةشى بةديهيَنةرى شكؤمةندى خؤى دةكات.

هةروةها: (والطَّيْرَ مَحْشُورَةً) (ص:19).

(عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْر) (النمل:16).

ئةم ئايةتانة دةرى‏دةخةن كة: خواى طةورة حةزرةتى داوود و سولةيمانى فيَرى طوفتارى هةموو جؤرة بالَندةكان كردووة و، لة زمانى توانا و ليَهاتنيشيان شارةزاى كردوون. واتة لةو كارانةى كة لةطةلَيان‏دا دةطونجآ و ضؤنيَتيى سوود لـآوةرطرتنيان، ئاطادارى كردوونةتةوة.

بةلَآ، ئةم حةقيقةتة رِاستى‏يةكى مةزنة. ضونكة مادةم رِووى زةوى سفرة و خوانيَكى خواوةندى ميهرةبانة و بؤ مةبةستى رِيَزنان لة مرؤظ رِاخراوة، ئةوا دةطونجآ زؤربةى ئةو ئاذةلأ و بالَندانةى كة سوود لةم سفرة وخوانة وةردةطرن، لة خزمةتى مرؤظ‏دا بن و بؤ ئيش‏و كارةكانى ئةو ذيَربار خرابن..

ضونكة ئةو مرؤظةى كة خزمةتكارة بضووكةكانى ضةشنى هةنط و كرمى ئاوريَشمى بؤ خؤى خستووةتةكار و، سوودى لة ئيلهامة خوايى‏يةكانى ئةوان وةرطرتووة و.. كؤترى نامةبةرى لة هةندآ كاروبارى خؤى‏دا بةكارهيَناوة و.. تووتى و بالَندةكانى هاوضةشنى هيَناوةتة قسة و طوفتار و، بةم كارةى طةلـآ كردةوةى جوانى نويَى خستووةتة سةر شارستانيَتيى خؤى.. ئةم مرؤظة، هةروةك سوودى لة ئاذةلَة مالَـى و رِامكراوةكان وةرطرت، دةشتوانيَت طةلـآ سوودى زؤرى ترى دةست بكةويَت طةر شارةزاى زمانى توانا و ليَهاتنى سروشتيى بالَندةكان و ئاذةلَةكانى تر بيَت. ضونكة بالَندة و ئاذةلَةكان طةلـآ رِةطةز و جؤرى زةبةندة و جياوازيان هةية. بؤ نموونة: طةر مرؤظ فيَرى زمانى توانا‏و ليَهاتنى ئةو ضةشنة ضؤلةكانة ببيَت كة لة جؤرى رِيشؤلَةن و كوللة دةخؤن و رِآ لة زيادبوونى دةطرن و، طةر بتوانيَت كارةكانى ئةم ضةشنة ضؤلةكةية رِيَك بخات و كؤنترؤلَـى بكات، ئةوا دةتوانيَت بؤ قةلآضؤكردنى كوللة بةكاريان بهيَنيَت! واتة ئةو كاتة مرؤظ توانيويةتى سوود لةم جؤرة بالَندةية وةربطريَت و لة ضةندين كاروبارى طرنط‏دا بيانخاتة كار.

جا ئةم ضةشنة سوود لـآوةرطرتن و بةكارهيَنانةى توانا و ليَهاتنى بالَندةكان و خستنةقسةى بآ‏طيانةكان (ضةشنى تةلةفؤن و طرامافؤن) ئايةتة ثيرؤزةكةى ثيَشوو هيَلَى دواسنوورى بؤ كيَشاون.

كةواتة خواى طةورة بة "واتاى هيَما"ى ئةم ئايةتة ثيرؤزانة دةفةرمويَت:

(ئةى نةوةى ئادةم! يةكيَك لة بةندة موخليس و بيَطةردةكانم، كة هاورِةطةزى ئيَوة بوو، طةلـآ بةديهاتووى مةزنم لة مولَكى خؤم‏دا بؤ ملكةض و طوآ‏رِايةلأ كرد و خستمنة قسة بؤى و كردمن بة ضةند خزمةتطوزار و سةربازيَكى دةست‏ثاك و طوآ‏رِايةلأ لة خزمةتى ئةودا، تاكو ثيَغةمبةرايةتى‏يةكةى و دادطةرى‏يةكةى لة سنوورى فةرمانرِةوايى دةولَةتةكةى‏دا بثاريَزن. هةريةك لة ئيَوةش ضةندين توانا و ليَهاتن و بةهرةم ثآ بةخشيون تاكو ببن بة جآ‏نشينى زةوى و، ئةمانةتيَكى هيَندة مةزنم ثآ سثاردوون كة ئاسمانةكان و زةوى و ضياكان نةيانتوانى بيخةنة ئةستؤى خؤيانةوة. كةواتة دةبآ ئيَوة ملكةض و فةرمانبةردارى فةرمانةكانى ئةو خواوةندة بن كة جلَةوى ئةم بوونةوةرانةى لة دةست‏داية، تاكو بوونةوةرة ثةرش و بلآوةكانى ناو مولَكى ئةو، جلَةوى خؤيان بدةنة دةستتان. كةواتة ئيَوة ئةم رِيَطايةتان بؤ تةخت كراوة و دةرطاتان بؤ خراوةتة سةر ثشت، طةر بتوانن بة ناوى بةديهيَنةرى مةزنةوة جلَةوى ئةو بوونةوةرانة بطرنةدةست و، بؤ ثلةيةكى ئةوتؤ بةرز ببنةوة كة شايانى بةهرة و ليَهاتنةكانتان بيَت.

مادةم حةقيقةت بةم جؤرةية، ئةوا تؤش ئةى مرؤظ! بة طالَتةوطةث و كارى بآ واتا و بآ سوودى (ضةشنى طرامافؤن و كؤتر و تووتى)يةوة خؤت خةريك مةكة، بةلَكو لة ثيَناوى بةدةست‏هيَنانى طةمة و طالَتةيةكى يةكجار نيان و خاويَن‏دا هةولأ بدة و، تامى خؤشترين و بةلةزةت‏ترينى جؤرةكانى "تةسلية" و دلآرامى بضيَذة و، وةك حةزرةتى داوود = دروودى لةسةر بيَت = ضياكان بكة بة طرامافؤنى دةنطدةرةوةى ذيكرةكانت و، بة ئاوازى ذيكر و تةسبيحى درةخت و رِووةكةكانيش ئاوى طويَى خؤت بدة، ئةوانةى كة هةر ئةوةندةى سروةيةكيان بةر دةكةويَت يةكسةر بة ويَنةى ذيَى ئاميَرة دةنطى‏يةكان، دةنطى سازطار و ئاوازى نةرم و ناسكيان لـآ بةرز دةبيَتةوة..

بةم ذيكرة بلَند و بةرزة، ضياكان هةزاران زمانى ذيكرطؤى تةسبيحات‏طوزارت بةرضاو دةخةن و، لة ماهييةت و ناوةرؤكيَكى طةلـآ سةيرى ناو بوونةوةرة سةرسوورِهيَنةكان‏دا دةردةكةون. ئةو كاتة زؤربةى بالَندةكان = بة ويَنةى ثةثووى حةزرةتى سولةيمان، عليه السلام = ثؤشاكى هاورِيَى ئازيز و هاودةمى خؤشةويست دةثؤشن و، دةبن بة خزمةتطوزارى طوآ‏رِايةلأ بؤت و، دلآرامى و تةسلييةى بآطةرد و طالَتة و طةثى خاويَنت ثآ دةبةخشن. ئةمة سةرةرِاى ئةوةى كة ئةم ذيكرة بةرز و بلَندة دةتطةيةنيَتة ئةوةى كة توانا‏و ليَهاتن و بةهرة شارراوة و ئةسثةردةكراوةكانى ناو ماهييةتت ببووذيَنةوة و، لةم رِآ‏يةوة نايةلَن لة ثلةوثايةى بةرزى ماهييةتى مرؤظانةت بكةويتة خوارةوة. ئيتر دواى ئةوة، جؤرةكانى طةمة و طالَتةى بآكةلَك و بآسوود بةرةو بنكى شيو و دؤلَى ثلة نزمةكان كيَشت ناكةن)!

نموونةيةكى تر: (قُلْنَا يَا نَارُ كُونـي بَرْداً وَسَلاماً عَلـى اِبراهيم) (الأنبياء:69).

ئةم ئايةتة ثيرؤزة موعجيزةى حةزرةتى ئيبراهيم = دروودى لةسةر بيَت = دةردةخات و سآ ئاماذةى ناسكيشى تيَداية:

يةكةميان: ئاطر = وةك هةموو هؤكاريَكى تر = جلَةوى خؤى بة دةستى خؤى نى‏ية و بة هةرِةمةكى و ئارةزووى خؤى كار ناكات، بةلَكو بةثيَى ئةو فةرمانةى بةسةرى‏دا دةسةثيَنريَت، ئةركى ئةستؤى رِادةثةرِيَنيَت. ئةوةبوو حةزرةتى ئيبراهيمى نةسووتاند، ضونكة فةرمانى نةسووتاندنى ئةوى ثآ‏ درا.

دووهةميان: ثلةيةك لة ئاطردا هةية كة بةهؤى ساردبوونى لةرِادةبةدةرى، شتان دةسووتيَنيَت! واتة كاريطةريى ضةشنى سووتانى لـآ دةبيَتةوة. ئةوةتا خواى طةورة بة وشةى (سَلاماً)[4] لةطةلأ ثلةى "ساردى"ى ئاطرةكةدا دةدويَت و ثيَى دةفةرمويَت: هةروةك "طةرمى" ئيبراهيمى نةسووتاند، تؤيش مةيسووتيَنة. واتة ئاطر لةو ثلةى ساردى‏يةدا داراى كاريطةرى‏يةكى ضةشنى سووتاندنة. كةواتة لة يةك كات‏دا ئاطريشة و سارديشة!

بةلَآ، وةك لة زانستى "طبيعيات"دا باس كراوة، ئاطر ضةند ثلةيةكى جياجيا و جؤراوجؤرى هةية. يةكيَك لةو ثلانة لة شيَوةى ئاطريَكى سثى‏داية، طةرمى‏يةكةى بلآو ناكاتةوة، بةلَكو طةرمى لة دةوروبةرى خؤى بةدةست دةهيَنيَت و بةم حالَةتةشى شلةمةنى‏يةكانى دةوروبةرى دةخاتة دؤخى بةستنةوة! وةك بلَيَى بة ساردى‏يةكةى شتان دةسووتيَنيَت! "زةمهةرير"يش جؤريَكى ئاطرة و بة ساردى‏يةكةى شت دةسووتيَنيَت. كةواتة لة دؤزةخ‏دا كة هةموو ثلة و جؤرةكانى ئاطرى تيَداية، بوونى زةمهةرير كاريَكى ثيَويستة.

سآ‏هةميان: هةروةك "ئيمان" كة "ماددةيةكى مةعنةوى‏"ية و رِآ لة كاريطةريى ئاطرى دؤزةخ دةطريَت و موسلَمانانى لـآ رِزطار دةكات.. هةروةها وةك "ئيسلام"يش كة زرآ‏يةكى ثاريَزةر و قةلآيةكى قايم و مةحكةمة، موسلَمانان لة ئاطر دةثاريَزيَت.. بة هةمان جؤر، "ماددةيةكى ماددى"ش هةية كة وةك زرآ رِآ لة كاريطةريى ئاطرى دنيا دةطريَت. ضونكة خواى طةورة لةم دنيايةدا، كة خانةى دانستة، لةسةر داخوازى ناوى "الحكيم"ى خؤى و لة ذيَر ثةردةى هؤكارةكان‏دا كارةكانى بةرِآ دةكات. لةبةر ئةمة، ئةو ئاطرةى كة بؤ حةزرةتى ئيبراهيم = دروودى لةسةر بيَت = ساز كرا، هةروةك جةستةى حةزرةتى ئيبراهيمى نةسووتاند، بةرط و ثؤشاكةكانيشى نةسووتاند! كةواتة ئةم ئايةتة ثيرؤزة هيَماية بؤ ئةوةى كة:

(ئةى شويَن‏كةوتووان و ميللةتى ئيبراهيم! ضاو لة ئيبراهيم بكةن.. با "تةقوا" ثؤشاكتان بيَت كة ثؤشاكى ئيبراهيم بوو.. لة بةرامبةر دوذمنة مةزنةكةتان، كة ئاطرة لة دنيا و قيامةت‏دا، تةقوا بكةن بة زريَى ثاريَزةر و قةلآى مةحكةمتان. جا هةروةك ئةطةر ثؤشاكى تةقوا و ئيمانتان بة بالآى رِؤحتان ثؤشى لة شةرِى ئاطرى دؤزةخ رِزطارتان دةكات، بة هةمان جؤر، خواى طةورة ضةند ماددةيةكى لةناو زةويش‏دا حةشار داوة كة لة زيانى ئاطر دةتانثاريَزن. دةسا خيَراكةن ئةو ماددانة بدؤزنةوة كة رِآ لة طةرمى دةطرن و لةناو زةوى‏دا دةريان‏بهيَنن و لةبةريان بكةن).

بةم جؤرة ،مرؤظ لة ئةنجامى باس‏ و ليَكؤلَينةوة و دؤزينةوةكانى‏دا، ماددةيةكى دؤزى‏يةوة كة ئاطر نايسووتيَنيَت، بةلَكو بةرطرى لة ئاطر دةكات و، مرؤظ دةتوانيَت بةرط و ثؤشاكى بؤ خؤى لـآ بدووريَت.

رِادةى بةرزى و بلَنديى ئةم ئايةتة ثيرؤزة لةطةلأ دؤزينةوةى ئةم ماددة دذ بة ئاطرةى كة مرؤظ دؤزيويةتيةوة بةراورد بكة و، ئنجا بزانة كة ضؤن ئةم ئايةتة ثؤشاكيَكى رِةنطينى دةرخست كة لة كارطةى: "حنيفاً مسلماً"دا ضنراوة و، هةرطيزاوهةرطيز نادرِيَت و هةتاهةتاية ثاريَزطاريى قةشةنطى و جوانى‏يةكةى خؤى دةكات!

نموونةيةكى تر: (وَعَلَّمَ آدَمَ الاَسْمَاءَ كُلَّهَا) (البقرة:31).

ئةم ئايةتة ثيرؤزة موعجيزةى هةرة مةزنى حةزرةتى ئادةم = دروودى لةسةر بيَت = لة دةعواى "خةلافةتى هةرةمةزن"دا دةردةخات، كة بريتى‏ية لة: فيَركردنى ناوةكان(تعليم الأسماء)..

جا هةروةك موعجيزاتى ثيَغةمبةرانى تر = عليهم السلام = هيَما بوون بؤ ضةند كاريَكى دةراسا و تايبةت‏بوون بة هةريةك لةو ثيَغةمبةرانة، موعجيزةى باوكى ثيَغةمبةران و فاتيحى ديوانى ثيَغةمةبةرايةتى: حةزرةتى ئادةميش = دروودى لةسةر بيَت = ئاماذةيةكى تةواو نزيك لة رِاشكاوى‏يةوة بؤ ئةوثةرِى كةمالَـى بةشةرى و ثيَشكةوتنةكانى و دوا ئامانج و مةبةستةكانى، دةكات. وةك بلَيَى خواى طةورة لة رِيَى "واتاى ئاماذةيى"ى ئةم ئايةتة ثيرؤزةوة، دةفةرمويَت:

رِوونكردنةوةى سةرنجيَكى طرنط و نهيَنى‏يةكى طرنطتر

لةو رِووةوة كة خواى طةورة ضةندةها توانا و ليَهاتنى لة مرؤظ‏دا كؤكردووةتةوة، ئةوا هةرضى كةمالَى زانستى و ثيَشكةوتنى هونةرى و كارة دةراساكانى دؤزينةوة و تةكنؤلؤذياى مرؤظ هةن، ئةم ئايةتة ثيرؤزة بة تةعبيرى "ناوفيَركردن": (وعَلَّمَ آدَمَ الاَسماءَ كُلَّها) هةموويانى دةربرِيوة.‏ ئةم تةعبير و شيَوة دةربرِينة هيَمايةكى بةرز و وردى تيَداية كة بريتى‏ية لةوةى:

هةموو كةمالأ و،‏ زانست و،‏ ثـيـَشـكةوتن و،‏ هونةريَك =‏‏‏‏ هةرضى‏يةك بيَت = "رِاستى"يةكى بةرز و بلَندى هةية،‏ ئةو رِاستى‏يةش ثالَى بة يةكيَك لة ناوة جوانةكانى خواى طةورةوة داوة،‏ بةم ثالَدانةوةيةشى بةو ناوةى كة داراى ضةندين ثةردةى جياواز و جؤراوجؤر ‏و بازنةى جياجياى دةركةوتنة، هةر يةك لةو هونةر و كةمالأ و سنعةتة، كةمالَى خؤى دةست‏دةكةويَت و دةبيَت بة رِاستى‏يةكى رِةسةن و رِاستةقينة. دةنا هةريةكةيان سيَبةريَكى ناتةواوى، قرتاوى، كزى، تيَكةلأوثيَكةلأ دةردةضيَت.

بؤ نموونة: ئةندازة(الهندسة) يةكيَكة لة زانستةكان. "رِاستى" و "ئةوثةرِى ئامانجى" ئةم زانستة لة طةيشتن‏داية بة ناوى جوانى "العدل والمقدر"ى خواى طةورة و، بينينى درةوشانةوة ثرِ لة دانايى‏يةكانى ئةو ناوة ثيرؤزة = بة هةموو مةزنى و ساميَكيةوة = لة ئاويَنةى زانستى "ئةندازة"دا.

هةروةها = بؤ نموونة = "ثزيشكى"(الطب) زانست و كارامةيى و ثيشةية لة هةمان كات‏دا. ناوةرؤك و رِاستيى ئةم زانستة ثالَى بة يةكيَك لة ناوة جوانةكانى خواى طةورةوة داوة كة ناوى: "الشافـي"ية. جا بة بينينى درةوشانةوة ميهرةبانةكانى ناوى: "الشافـي"ى خواى طةورة لة دةرمانة ثةرش‏وبلآوةكانى رِووى زةوى‏دا = كة دةرمانخانةيةكى مةزنة‏ = ئةم زانستى ثزيشكى‏ية بة كةمالَى خؤى دةطات و دةبيَت بة رِاستى‏يةكى رِاستةقينة.

هةروةها ئةو زانستانةى كة لة رِاستى‏يةكانى بوونةوةران دةدويَن، وةك: (فيزيا و كيميا و رِووةكزانى و زيندةوةرزانى) كة ضةند زانستيَكن لة رِاستى‏دا (دانستى شتان)ن.‏. دةطونجآ ئةمانة ببن بة "زانستى رِاستةقينة". ئةمةش بة بينينى درةوشانةوة هةرة مةزنةكانى ناوى: "الحكيم"ى خواى طةورة لة شتان‏دا، وةك درةوشانةوةكانى: كارسازى و،‏ ثةروةردة و،‏ ضاوديَرى و،‏ بينينى سوود و بةرذةوةندى‏يةكانى ئةم درةوشانةوانة لة هةموو شتيَك‏دا. واتة: بة ثالَدانةوةى ئةم زانستانة بة ناوى "الحكيم"ى خواى طةورةوة ئةو دانستة دةبيَت بة دانايى رِاستةقينة.. دةنا يان دةبن بة ضةند خورافةتيَك كة هيض كةلَك و سووديَكيان نةبيَت، يان رِآ بؤ طومرِايى تةخت دةكةن، وةك ئةوةى لة فةلسةفةى مادديى سروشتى‏دا بةدى‏ دةكريَت.

وا ئةم سآ نموونةيةمان بؤ باس كرديت. تؤيش بؤ خؤت زانست و هونةر و كةمالآتةكانى تريان لةسةر قياس بكة.

بةم جؤرة، قورئانى ثيرؤز بةم ئايةتة ثيرؤزةى خؤى، دةستى هاندان و تةشويق بةسةر ثشتى طرؤى مرؤظ‏دا دةهيَنيَت و، ئاماذة بؤ بةرزترين و دوورترين سنوور دةكات كة لة ثيَشكةوتنى ئيَستاى‏دا طةلـآ كةمتةرخةميى تيَدا نواند و ثيَيان نةطةيشت. وةك بلَيَى قورئانى ثيرؤز بة طرؤى مرؤظ بلَيَت: خيَراكة.. ثيَشكةوة.. هةنطاو بنآ!

ليَرةدا بةم طةوهةرة بةنرخةى طةنجينة هةرة مةزنةكةى ئةم ئايةتة ثيرؤزة، واز دةهيَنين و ئةم دةرطاية دادةخةين.

‏ نموونةيةكى تر: كؤتايى‏هيَنةر بة ديوانى ثيَغةمبةرايةتى و ثيَشةواى ثيَغةمبةران = صلى الله عليه وسلم = كة سةرجةم موعجيزاتى هةموو ثيَغةمبةرانى تر بة تةنها يةك موعجيزةى ئةو دادةنريَن و.. كة مايةى شانازيى هةموو جيهانةكانة و.. ئايةتى ئاشكرا و رِوونكةرةوةى سةرجةم ثلة و ثايةكانى ناوة جوانةكانى خواى طةورةية، ئةو ناوانةى كة بة كورتى و ثوختى خواى طةورة حةزرةتى ئادةمى لـآ فيَر كردن.. ئةم محمدة ثيَغةمبةر و خؤشةويستةى خؤى = صلى الله عليه وسلم = كة بة شكؤمةندى(جلال)ى خواى طةورة، ثةنجةى خؤى بةرز كردةوة و مانطى دوولةت كرد و، هةر هةمان ثةنجةشى نزم كردةوة و بة جوانى(جـمال)ى خواى طةورة، ئاوى كةوسةر ئاساى هةلَقولآند و.. طةلـآ موعجيزةى ترى وةك ئةمانةى كة لة هةزار تيَثةرِ دةبن، ئاشكرا كرد.. ئةم ثيَغةمبةرة ئازيز و طةورةية = صلى الله عليه وسلم = قورئانى ثيرؤزى بة ضةشنى موعجيزةى طةورةى خؤى خستووةتة رِوو، تةحةدداى جيننى و ئادةميزاديشى بةم قورئانة كردووة كة دةفةرموآ:

(قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلـى اَن يَأتُوا بِمِثْلِ هــذا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهيراً) (الإسراء:88).

جا ئةم ئايةتة ثيرؤزة و ئايةتةكانى ترى هاوضةشنى، سةرنجى جيننى و ئادةميزاد بؤ درةوشاوةترين و زةقترينى رِووةكانى ئيعجاز لةم موعجيزة نةمرة هةميشةيى‏يةدا رِادةكيَشن‏و، ئاورِيان ثآ دةدةنةوة بؤ لاى ئةو رِةوانى‏ية حةق و رِاستةقينةيةى كة لة رِوونكردنةوةكانى‏دا هةية و ئةو رِةوانبيَذى‏ية بةرزةى كة لة دةربرِينةكانى‏دا بة ئاشكرا ديارة‏و، ئةو شموول و هةمةلايةنطيرى‏يةى لة واتاكانى‏دان و ئةو بةرزى و سازطارى‏يةش كة لة شيَوازة جؤراوجؤرةكانى‏دا دةردةكةون. ئةوةتا قورئانى ثيرؤز لة كاتى نازلأبوونيةوة تا ئيَستا و تا دنياش دنياية، تةحةدداى سةرجةمى جيننى و ئادةميزاد دةكات و، شةوق و تاسةمةنديى لايةنطرانى دةبزويَنيَت و، سةرسةختى و عينادى نوستووى دوذمنانى بةخةبةر ديَنيَت و، بة شةوقيَكى طةورة و هةرِةشةيةكى توندوتيذ هانى هةموويان دةدات كة لاسايى بكةنةوة و هاوويَنةى قورئان ثةيدا بكةن. تةنانةت خواى طةورة ئةم موعجيزة هةرة مةزنة لة جيَطايةكى بةرزدا دةخاتة ثيَش‏ضاوى خةلَكى. وةك بلَيَى تاكة ئامانجى هاتنى مرؤظ بؤ دنيا ئةوة بيَت كة ئةم موعجيزة هةرة مةزنة بكات بة دةستوورى ذيان و ئامانجى ئاواتةكانى.

لةمانةى ثيَشةوة دةطةينة ئةو ئةنجامةى كة:

هةريةكة لة موعجيزاتى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = ئاماذة بؤ يةكيَك لة كارة دةراساكانى تةكنؤلؤذياى مرؤظ دةكةن. بةلآم موعجيزةكةى حةزرةتى ئادةم = دروودى لةسةر بيَت = ئاماذة بؤ ثيَرِستى سةرجةم كارة دةراساكانى كةمالآت و هونةر و زانستةكان دةكات و، شةوقى مرؤظ بؤ هةموويان دةبزويَنيَت، جطة لةوةى كة زؤر بة ثوختى ئاماذةشى تيَداية بؤ بناغةكانى ثيشةسازى.

موعجيزة هةرةمةزنةكةى ثيَغةمبةرى مةزن حةزرةتى محمديش = صلى الله عليه وسلم = كة قورئانى ثيرؤزى خاوةن رِوونكردنةوةى ئيعجازبةخشة، لةبةر ئةوةى رِاستيى فيَركردنى ناوةكان(تعليم الأسماء)ى بةوثةرِى رِوونى و دريَذةثيَدانيَكى تةواوةتى تيَدا دةركةوتووة، ئةوا ئامانجة رِاستةكانى هونةر و زانستة رِاستةقينةكان و كةمالآت و بةختةوةريى هةردوو دنياى زؤر بة ئاشكرايى رِوون كردووةتةوة و، مرؤظيان بؤ لا ئاراستة دةكات و رِةغبةت و ئارةزووى تونديان تيَدا دةورووذيَنيَت. بة رِادةيةك كة بة شيَوازى هاندان و تةشويق رِوونى دةكاتةوة كة:

(ئةى مرؤظ! ئامانجى هةرةبةرزى بةديهيَنانى طةردوون بريتى‏ية لةوةى كة تؤ لة بةرامبةر دةركةوتنى ثةروةردطاريَتيى خواوةندةوة، بةندايةتى‏يةكى طشتى و هةمةكى ئةنجام بدةيت.. ئامانجى سةرةكيى بةديهاتنى تؤش لةوةداية كة لة رِيَى زانست و كةمالآتةكانةوة بطةيتة ثلةوثايةى ئةو بةندايةتى‏ية)!

قورئانى ثيرؤز = لةم بوارةدا = طةلـآ دةربرِينى جؤراوجؤرى رِةنطين و ئيعجازبةخشى هةية و، ئاماذةيان ثآ دةكات بؤ ئةوةى كة:

طرؤى مرؤظ، لة دوارِؤذطارةكانى ذيانى سةرزةوى‏دا، رِوو لة زانستةكان دةكات و ئاورِ لة هونةرةكان دةداتةوة و هةموو هيَزيَكى لةو هونةر و زانستانةوة وةردةطريَت و، لةو رِآ‏يةوة "زانست" جلَةوى هيَز و فةرمانرِةوايى دةطريَتة دةست.

ئنجا دةبينيت قورئانى ثيرؤز لة ثيَش‏دا رِةوانيى "بةيان" و رِةوانبيَذيى "طوفتار" ثيَش دةخات و زؤر جار دووثاتيان دةكاتةوة، وةك بلَيَى بةم كارةى هيَما دةكات بؤ ئةوةى كة رِةوانبيَذى و رِةوانيى طوفتار = كة درةخشانترينى هونةر و زانستةكانن = لة ئاخر زةمان‏دا جوانترين ثؤشاك و رِةنطين‏ترين شيَوةيان دةثؤشن، بة رِادةيةك كة خةلَكى ئةو سةردةم و رِؤذطارة تيذترين ضةكى خؤيان لة رِةوانى و سيحرى "بةيان"دا بةدةست دةهيَنن و، سامناكترين هيَزيشيان لة رِةوانبيَذيى طوفتار و دةربرِين‏دا وةردةطرن، كاتآ كة بير و باوةرِةكانيان رِوون دةكةنةوة و دةيانةويَت قةناعةتيش بة كةسانى تر ببةخشن، يان كاتآ كة رِا و برِيارةكانيان لة زةمينةى واقيع‏دا ثيادة و جآ‏بةجآ دةكةن!

ثوختةى ئةمانةى ثيَشوو:

زؤربةى ئايةتة ثيرؤزةكان، كليلـى خةزيَنةى كةمالَيَكى بةرز و طةنجينةيةكى زانستيى مةزنن. طةر حةز دةكةيت بطةيتة ئاسمانةكانى قورئانى ثيرؤز و ئةستيَرةى ئايةتةكانى، ئةوا هةر (بيست وتةكانى ثيَشوو) بكة بة بيست ثلةى ثليكانةيةك تاكو بطةيتة ئةوآ[5] ئنجا بةم بيست وتةية مةوداى درةخشانيى خؤرى قورئانى ثيرؤز ببينة و، سةرنج بدة و بزانة كة ضؤن قورئانى ثيرؤز رِووناكيى خؤى بةسةر حةقيقةتةكانى ئولووهييةت و حةقيقةتةكانى بوونةوةران‏دا ثةخش دةكات و، ضؤن رِووناكى‏ية درةخشانةكةى سةرجةمى بوونةوةران دةطريَتةوة.

ئةنجام:

مادةم ئةو ئايةتانةى كة تايبةتن بة موعجيزاتى ثيَغةمبةرانةوة = درووديان لةسةر بيَت = جؤرة ئاماذةيةكيان بؤ كارة دةراساكانى ثيَشكةوتن و زانستى و ثيشةسازيى ئيَستا تيَداية و، جؤرة تةعبيريَكيان بةكار هيَناوة دةلَيَى دوا سنوورى ئةو زانست و ثيشةسازىيانة دةست‏نيشان دةكةن.. مادةم بآ هيض طومانيَكيش ضةسثاوة، تةنانةت زانايان رِاوبؤضوونيان لةوةدا يةكانطير بووة كة هةموو ئايةتيَك داراى طةلـآ دةلالةتن لةسةر ضةندين واتاى جؤراوجؤر.. مادةم ضةندةها فةرمانى رِةها بؤ مرؤظ دةركراوة كة شويَن ثيَى ثيَغةمبةران = درووديان لةسةر بيَت = هةلَبطرن و ضاويان لـآ بكةن.. ئةوا دةتوانريَت بوتريَت:

هاودةم لةطةلأ ئةو واتا رِاشكاوانةى كة ئايةتةكانى ثيَشوو دةياندةن بة دةستةوة، بة شيَوازى "ئاماذة"ش طةلـآ دةلالةتى شةوق‏بةخش و هاندةريشيان تيَداية بؤ طرنطترين زانست و تةكنؤلؤذياى ئادةميزاد.

دوو وةلآمى طرنط بؤ دوو ثرسيارى سةرنج رِاكيَش

ثرسيارى يةكةم:

ئةطةر دةلَيَيت: خؤ قورئانى ثيرؤز لةبةر مرؤظ نازلأ بووة، ئةدى بؤضى بة رِاشكاوى لة كارة دةراساكانى شارستانيَتيى‏ نوآ نادويَت، كة بةلاى مرؤظةوة زؤر طرنطن.. بةلَكو تةنها بة "هيَمايةكى سادة" يان "ئاماذةيةكى ثةنهان و ناسك" يان "بيَدارى‏يةكى لاواز" بةسةريان دةكات؟

وةلآم:

كارة دةراساكانى شارستانيَتيى مرؤظ بةلاى قورئانةوة شايانى لةوة زياتر نين. ضونكة ئةركى سةرةكيى قورئانى ثيرؤز بريتى‏ية لةوةى كاروبار و كةمالآتى "بازنةى ثةروةردطاريَتى" و كارمةندى و ئةرك و حالَةتةكانى "بازنةى بةندايةتى" فيَرى طرؤى مرؤظ بكات.

لةبةر ئةوة، ماف و بةشى كارة دةراساكانى مرؤظ لةو دوو بازنةيةدا، جطة لة هيَمايةكى لاواز و ئاماذةيةكى ثةنهان ضيى تر نى‏ية. دةنا طةر ئةو كارة دةراسايانة داواى مافى خؤيان لة: "بازنةى ثةروةردطاريَتى" بكةن، تةنها ماف و بةشيَكى كةميان دةكةويَت..

بؤ نموونة: ئةطةر فرِؤكةى دةستكردى مرؤظ[6] داوا لة قورئانى ثيرؤز بكات و بلَيَت:

= "مافى باس‏كردن و جيَطايةكم لة نيَوان ئايةتةكان‏دا بدةرآ"..

ئةوا فرِؤكةكانى بازنةى ثةروةردطاريَتى = كة زةوى و مانط و سةرجةم هةسارة طةرِؤكةكانن = ليَى رِادةثةرِن و، بة زمانى قورئانى ثيرؤزةوة ثيَىدةلَيَن:

= (تؤ تةنها بة ئةندازةى قةبارةكةت دةتوانيت جيَطاى خؤت ليَرةدا بطريت، نةك زياتر).

هةروةها ئةطةر كةشتيى بن‏دةريايى(غوّاصة)ى دةستكردى ئادةميزاد بيةويَت لة نيَوان ئايةتة ثيرؤزةكان‏دا جيَطايةك بؤ خؤى ثةيدا بكات، ئةوا غةوواصةكانى ئةو بازنةية (كة بريتين لة طؤى زةويى مةلةوانى ناو زةرياى هةوا و، ئةو ئةسـتيَرانةش كة سةر دةرياى "أثير" كةوتوون) ليَى ديَنة ثيَش و ثيَى دةلَيَن:

= (جيَى تؤ لة نيَوان ئيَمةدا هيَندة بضووكة وةختة هةر بة ضاو نةبينريَت)!

هةروةها ئةطةر "كارةبا" بة خؤى و ضرا ثرشنطدارةكانيةوة، كة وةك ئةستيَرة وان، بيةويَت برِواتة ناو حةرةمى ئايةتةكانى قورئانةوة، ئةوا ضراكانى ئةو بازنةية = كة بريتين لة خؤر و طةلةستيَرة و ئةستيَرةكانى رِازيَنةرى ئاسمان = بةرثةرضى دةدةنةوة و دةلَيَن:

= (تؤ تةنها بة ئةندازةى رِووناكى‏يةكةى خؤت دةتوانيت لةطةلأ ئيَمةدا بيَيتة ناو باس و ليَدوانةكانى قورئانةوة)!!

هةروةها ئةطةر كارة دةراساكانى شارستانيَتى، بة زمانى سنعةتة وردةكان، داواى مافى خؤيان بكةن و جيَطايةكيان بويَت لة نيَوان ئايةتةكان‏دا، ئةوا تةنها يةك دانة ميَش دةضيَت بةطذيان‏دا و، دةلَيَت:

= بيَدةنط بن! ئيَوة تةنانةت بة ئةندازةى يةك دانة بالَيشم مافى قسةتان نى‏ية! ضونكة ئةطةر سةرجةمى داهيَنان و سنعةتةكانتان، كة بةهؤى دةستكةوتى ويستى هةندةكيى مرؤظةوة دؤزراونةتةوة، هاودةم لةطةلأ هةموو ئامرِاز و ئاميَرة وردةكانتان‏دا كؤ ببنةوة، هيَشتا بة ئةندازةى ناسكيى كؤئةندامةكان و وردةكاريى سنعةتى جةستةى من سةرسوورِهيَنةرتر دةرناضن! ئةوةتا ئةم ئايةتة ثيرؤزةى خوارةوة هةمووتان بآ‏دةنط دةكات:

(إنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ الله لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِاجْتَمَعُوا لَهُ وَاِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطالِبُ والْمَطْلُوبُ) (الحج:73).

ئنجا ئةطةر ئةو كارة دةراسايانة بؤ "بازنةى بةندايةتى" برِوانن و داواى مافى خؤيانى لـآ بكةن، ئةوا وةلآميَكى وةك ئةمةى خوارةوةى لـآ وةردةطرن:

= (ثةيوةنديى ئيَوة لةطةلأ ئيَمةدا زؤر كةم و لاوازة. ئيَوة ناتوانن بة ئاسانى بيَنة ناو بازنةكةمانةوة، ضونكة رِيَبازى ئيَمة بريتى‏ية لةوةى كة:

دنيا ميوانخانةية و، مرؤظ بؤ ماوةيةكى كةم بة ميوانى تياى‏دا دةميَنيَتةوة. لةو ماوة كةمةش‏دا طةلـآ ئةركى زؤرى خراوةتة ئةستؤ و دةبآ لةم تةمةنة كورتةدا سةرجةم ثيَداويستى‏يةكانى ذيانى هةتاهةتايى ئامادة بكات. لةبةر ئةوة، دةبآ مرؤظ ئةو شتانة ثيَش بخات كة لة هةموو شتيَكى تر طرنط‏تر و ثيَويست‏ترن..

كةضى رِوخسارى زؤربةى ئيَوة وا ديَتة ثيَش‏ضاو كة لة ذيَر ثةردةى غةفلَةت و طالَتةوطةثى بآ‏هوودةدا بة خؤش‏ويستنى دنيا ضنرابيَت. وةك بلَيَى دنيا بةلاتانةوة خانةى مانةوة و مةلَبةندى نةمرى بيَت. لةبةر ئةوة، بةشى ئيَوة لة ناوةندى "بازنةى بةندايةتى"دا = كة لةسةر بناغةى رِيَنمايى حةق و بيركردنةوة لة ئاسةوارةكانى دوارِؤذدا بنيات نراوة = زؤر زؤر كةمة.

بةلآم ئةطةر لةناو ئيَوةدا يان لة ثشتى ئيَوةوة ضةند ثيشةسازيَكى كارامة و ضةند داهيَنةريَكى خاوةن بةهرة و ئيلهام‏بؤكراو هةبن = كة ئةمانةش زؤر كةمن = و كارةكانيان بة بآطةردى و بة مةبةستى سوودطةياندن بة بةندةكانى خوا، ئةنجام بدةن = كة ئةمةش بةندايةتى‏يةكى بةنرخة = و لةبةر حةوانةوة و بةرذةوةنديى خةلَكى و ئامانجى ثيَشكةوتن و كةمالَى ذيانى كؤمةلآيةتى ماندوو ببن و بؤ كارةكانيان لـآ ببرِيَن، ئةوا ئةم هيَما و رِيَنمايىيانةى قورئانى ثيرؤز = بآ هيض طومانيَك = سـةروزيادى ئةو مرؤظة هةسـت ناسكانةية و بةسة بؤ ئةوةى كة رِيَز لة كارامةيى ئةوان بنيَت و بؤ تيَكؤشان وماندووبوون لةو بوارانةدا هانيان بدات).

ثرسيارى دووهةم:

ئةطةر دةلَيَيت: (دواى ئةم ليَكؤلَينةوةية هيض طومانيَكم لة دلأدا نةما. ضونكة بة دلَنيايى‏يةوة بؤم ضةسثا و بة دلأ تةسديقى ئةوةم كرد كة: قورئانى ثيرؤز سةرجةم ثيَداويستى‏يةكانى بةختةوةريى دنيا و قيامةتى تيَداية، هةريةكةيان بة طويَرةى نرخ و طرنطيى خؤى. ئةوةتا طةلـآ هيَما و ئاماذة لة قورئانى ثيرؤزدا هةن سةبارةت بة كارة دةراساكانى شارستانيَتيى نوآ. تةنانةت سةربارى رِاستى‏ية طرنطةكانى، ئاماذةشى تيَداية بؤ طةلـآ رِاستيى ترى جطة لةوانةش. بةلآم ئايا بؤضى قورئانى ثيرؤز بة رِاشكاويى تةواو لةو كارة دةراسايانة نادويَت، تاكـو كافرة سـةرسـةختةكان ناضارى تةسـديق و باوةرِهيَنان بكات‏ و، دلَى ئيَمةش دلَنيا ببيَت و بحةويَتةوة)؟

وةلآم:

"ئايين" ئيمتيحانة و، داخوازى و تةكليفةكانى خواى طةورةيش تاقيكردنةوةن، تاكو رِؤحيانةتة "بةرز" و "نزمةكان" ثيَشبرِكآ بكةن‏‏ و لة ئةنجام‏دا لة يةك جيا ببنةوة!

بةلَآ، هةروةك كانزا بة ئاطر تاقى‏دةكريَتةوة تاكو "ئةلَماس" لة "خةلَووز" و "زيَرِ"يش لة "طلأ" جيا بكريَنةوة، داخوازى و تةكليفةكانى خواوةنديش لةم خانةى تاقيكردنةوةيةى دنيادا، بة هةمان جؤرن، تاكو ئةم دنياية ببيَت بة بوارى تاقيكردنةوة و مةيدانى ثيَشبرِكآ بؤ ئةوةى طةوهةرة طرانبةهاكانى كانطاى فيطرةتى مرؤظ لة كانزا بآنرخةكان جيا بكريَنةوة!

جا مادةم قورئانى ثيرؤز لةم خانةى تاقى‏كردنةوةيةى دنيادا لة شيَوةى ئيمتيحان‏دا بؤ مرؤظ نازلأ بووة، تاكو لةم مةيدانى ثيَشبرِكآيةدا خؤى ثآ‏بطةيةنيَت، ئةوا دةبآ تةنها بة ئاماذةكردن لةو كاروبارة غةيبىيانةى دنيا بدويَت كة لة ثاشةرِؤذدا بة ئاشكرا بؤ هةموان دةردةكةون.. دةرطايةكيش بؤ عةقلأ دةكاتةوة كة بة ئةندازةى ضةسثاندنى بةلَطةكانى بيَت..

دةنا طةر قورئانى ثيرؤز ئةو شتانةى بآ ثةردة و رِاستةوخؤ باس‏ بكرداية، ئةوا "حيكمةتى تةكليف" نةدةما و،‏ ئةو شتانةش دةبوون بة ئاسايى و بةديهى، وةك ئةوةى بة ئاشكرا لة ئاسمان‏دا بة ئةستيَرةكان "لا إله إلاّ الله" بنووسراية! ضونكة ئةو كاتة خةلَكى، بيان‏ويستاية‏‏ و نةيان‏ويستاية، ناضار دةبوون تةسديقى بكةن! ديارة ئةو كاتةش هيض ثيَشبرِكآ و تاقى‏كردنةوةيةك و ئنجا هيض ليَك‏جياكردنةوةيةك لة طؤرِآدا نةدةبوو، ثاشان ئةو رِؤحة نزمانةى كة ضةشنى خةلَووزن، لة رِؤحيانةتة بةنرخة ئةلَماس‏ئاساكان جيا نةدةكرانةوة[7]!

بة ثوختى:

قورئانى ثيرؤز داناية، هةموو شتيَك ثلة و ثايةى خؤى بؤ دادةنيَت و، لة ثيَش سآ‏سةد و ثةنجا سالأ و لة ثشتى ثةردةى غةيبةوة ئةو بةروبوومانةى ثيَشكةوتنى شارستانيَتيى مرؤظى = كة بة تاريكايى ئايندة داثؤشرابوون = زؤر باشتر و رِوون‏تر بينيوة لةوةى كة ئيَستا خؤمان دةيانبينين. كةواتة قورئانى ثيرؤز طوفتارى كةسـيَكة كـة لة يةك كات‏دا سـةرجةم زةمانةكان‏ و كاروبار و شتانى ناويشيان ثيَكةوة دةبينيَت.

ئةمة بريسكانةوةى ئيعجازى قورئان بوو، كة بة رِووى موعجيزاتى ثيَغةمبةرانةوة دةدرةوشايةوة.

اللهمَ فَهِّمْنا أسرار القرآن ووفقنا لخدمته في كل آن وزمان.

(سُبْحانكَ لا عِلْمَ لنا اِلاّ ما علَّمْتَنا اِنّكَ اَنتَ العليم الحكيم).

(رَبَّنَا لا تُؤاخِذْنا إنْ نسينا أو أخطأنا).

اللهم صلِّ وسلِّم وبارك وكرِّم علـى سيدنا ومولانا محمد، عبدك ونبيك ورسولك النبي الأمي وعلـى آله وأصحابه وأزواجه وذرياته، وعلـى النبيين والمرسلين والملائكة المقربين والأولياء والصالحين، أفضل صلاة وأزكى سلام وأنمى بركات، بعدد سور القرآن وآياته وحروفه وكلماته ومعانيه وإشاراته ورموزه ودلالاته، واغفر لنا وارحـمنا والطف بنا يا إلـهنا يا خالقنا بكل صلاة منها، برحـمتك يا أرحم الراحـمين.

والحمد لله رب العالمين.

آمين.



[1]  مةبةست يةكةم سالَى جةنطى جيهانيى يةكةمة. (وةرطيَرِ)

[2]  ئةم رِستةية ئاماذة دةكات بؤ ئةوةى كة ئةو شتةى جيهانى ئيسلاميى بة كؤت و زنجيرى خؤى بةستةوة و ديلى كردن، بريتى‏ية لة شةمةندةفةر كة بة هؤيةوة كافران بةسةر موسلَمانان‏دا سةركةوتن. (دانةر)*

* مةبةستى دانةر ئةو كارةساتةية كة لة جةنطى يةكةمى جيهانىدا كافران بةسةر موسلَمانانيان‏دا هيَنا. (وةرطيَرِ)

[3]  رِستةى: (يَكادُ زَيْتُها يُضيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ) ئةو هيَماية رِوون دةكاتةوة. (دانةر)

[4]  يةكيَك لة تةفسيرةكان دةلَيَت: ئةطةر خواى طةورة نةيفةرمواية: (سَلاماً) ئةوا سـارديى ئاطرةكة حةزرةتى ئيبراهيمى دةسووتاند! (دانةر)

[5]  تةنانةت هةر سى‏وسآ وتة و سى‏وسآ مةكتووب و سى‏ويةك بريسكة و سيازدة تيشكةكان، ثةيذةيةكى سةدوبيست ثليكانةيى ثيَك‏دةهيَنن بؤ ئةو بةرزبوونةوةية. (دانةر)

[6]  لةم بازنة و باسة جيددى‏يةدا قةلَةم = بآ ويستى خؤم = بةرةو ئةم طفت‏طؤ نيانة ملـى نا و، منيش وازم لـآ هيَنا. هيوادارم نيانيى ئةم شيَوازة جيددييةتى بابةتةكة نةشيَويَنآ. (دانةر)

[7]  ئةو كاتة ئةبووجةهلـى لةعنةتى و ئةبوو بةكرى صيدديق = خواى لـآ رِازى بيَت = لة يةك ئاست‏دا دةردةكةوتن و تةكليف لةطؤرِآ‏دا نةدةما. (دانةر)