وتةى دةهةم

(باسى حةشر)

رِوون‏كردنةوةيةك:

هؤى نموونةهيَنانةوةم بة شيَوةى ضيرؤك لةم ثةيامانةدا ئةوةية كة واتاكان لة ميَشك و زةينةكانةوة نزيك‏ بخريَنةوة و.. لة لايةكى تريشةوة دةربكةويَت كة "رِاستى‏يةكانى ئيسلام" ضةندة لةطةلأ ذيريى مرؤظ‏دا تةبا و شياو و طونجاون و، ضةندةش ثتةو و توندوتؤلأ و رِةط‏داكوتاون. واتة ئامانج و كاكلَةى ضيرؤكةكان ئةو رِاستى‏يانةن كة لة ئةنجام‏دا دةياندةن بة دةستةوة و بةلَطةكانى دةدركيَنن. كةواتة ئةم ضيرؤكانة ئةنديَشةيى نين، بةلَكو تيَكرِا رِاستيى طومان‏لـآ‏نةكراون.

بسم الله الرحـمن الرحيم

(فانظُرْ اِلى آثارِ رَحْـمَتِ اللهِ كيفَ يُحي الاَرضَ بعد موتِـها اِنَّ ذلك لمحيِ الموتى وهو على كلِّ شيءٍ قدير) (الروم:50).

برادةر!

ئةطةر دةتةويَت رِاستيى "حةشر" و هةندآ كاروبارى سةر بة دوارِؤذت لة ئاستى حالَى‏بوونى طشتيى خةلَكى‏دا بؤ رِوون ببيَتةوة، ئةوا فةرموو لةطةلأ من‏دا طوآ لةم كورتة ضيرؤكة رِابطرة:

لة طةشتيَك‏دا دوو كةس ثيَكةوة بؤ ولآتيَكى طةلـآ قةشةنط و تابلَيَى جوان و رِةنطينى وةك بةهةشت رِؤشتن (مةبةست لةم تةشبيهة دنياية) كة طةيشتنة ئةوآ، سةرنجيان دا: خةلَكى ئةو ولآتة دةرطاى دوكان و خانووةكانيان بة كراوةيى جآ‏هيَشتووة و، بايةخ بة ضاوديَرى و ثاراستنى خانووبةرة و دوكانةكانيان نادةن و، ثارة و ثوول و سامانةكانيان بآ هيض ثاسةوانيَك و بة ئاشكرا و لةبةر ضاو و دةستى خةلَكى‏دا داناوة..

كة ئةمةيان دى،‏ يةكيَكيان = بة هاندانى دةروونى بةدخوازى خؤى = ئةمةى بة هةل زانى و، ثةلامارى ئةو كةرةسة و شمةك و ثارة‏‏ و سامانانةى ئةويَى دا و، تاوآ تالآنى دةكردن‏و تاويَكى تر ضيى بةردةست بكةوتاية بة دزى دةيبردن.. بةم جؤرة، هةر ضةشنة ستةم‏‏‏‏‏ و خراثكارى‏يةكى ثآ‏كرا و ليَى‏ وةشايةوة دريَغيى لـآ نةكرد و، دانيشتووانى ولآتيش بايةخيَكى ئةوتؤيان ثآ‏ نةدةدا..

هاورِآ‏كةى ثيَىوت:

= (ئةوة ضى دةكةيت؟.. بآ‏طومان تؤ هةر ئاوا ئةم كارانةت بةسةردا تآ‏ناثةرِيَت و لة ئةنجام‏دا سزاى ئةم رِةفتارانةت دةضيَذيت و، منيش = لةطةلأ خؤت‏دا = دووضارى ضةندين بةلآ و طيروطرفت دةكةيت. ئةم سامانانةى دةيان‏بينيت، هى دةولَةتن و، دانيشتووانى ولآتيش بة خاوخيَزانةوة تيَكرِا بوون بة سةرباز و كارمةندى دةولَةت و، بة ثؤشاكى ميللى(مدنـي)يةوة لة كار‏ و فةرمانبةرى‏يةكانيان‏دا خراونةتة كار، هةر لةبةر ئةوةشة كة بايةخيَكى ئةوتؤيان ثآ‏ نةدايت. ئنجا ئةوةش بزانة كة ياسا و رِيَساى ئيَرة طةلـآ توندوتيذة و، لة هةموو لايةك‏دا تةلةفؤن و ضاوديَر و هةوالَدةر و ثياوانى ثادشا بلآو بوونةتةوة، دةسا هةر ئيَستا خيَراكة و بة ثةلة برِؤ داواى لـآبوردن‏ بكة).

بةلآم هاورِآ طيَذ و طةلحؤكةى، ئينكارى و سةرسةختيى نواند و، وتى:

= (ئةم سامانانةى دةيان‏بينيت هةرطيز هى دةولَةت نين، بةلَكو بآ‏خاوةن و طشتى و هةرِةمةكين و، هةموو كةسيَك دةتوانيَت بة ئارةزووى خؤى دةستيان بؤ ببات. ئةوةتا من هيض شتيَك نابينم رِيَى سوودوةرطرتنم لةم شتة جوان و رِةنطينانةى بةردةمم لـآ بطريَت.. ئةوةش بزانة كة: جطة لة شتآ بة ضاو بى‏بينم من باوةرِم بة ضيى‏تر نى‏ية)! ثاشان كةوتة قسةى ثرِوثووضى ورِيَنةئاسا و فةلسةفةليَدانى ئةم بؤضوونةى خؤى!

ئا ليَرةدا طفت‏وطؤكةى نيَوانيان ثتر ثةرةى‏ سةند و كةوتة دؤخيَكى توند و طةرمةوة و، باباى طيَلى طةلحؤ لة هاوةلَةكةى زياتر هاتةثيَش‏ و، ليَى‏ ثرسى:

= (ئايا ثيَم‏نالَيَيت ثادشا كآ‏ية؟.. من نايناسم)!

هاورِآ‏كةى وةلآمى دايةوة:

= (تؤ طومانت لةو رِاستى‏يةدا نى‏ية كة: طوندى بآ كويَخا و.. دةرزيى بآ وةستا و خاوةن و.. ثيتى بآ نووسةر نى‏ية و نابيَت. ئةى ئايا ضؤن ئةوة بة خؤت رِةوا دةبينيت كة ثيَت‏وابيَت ئةم ولآتة رِيَك‏وثيَك و رِةنطينة بآ ثادشا و فةرمانرِةوا بيَت؟ يان ضؤن ئةم هةموو سةروةت و سامانة بةنرخ و بةهادارانة بآ خاوةن دةبن؟ كة ئةوةندة زؤر و زةبةندة و بةردةوامن دةلَيَى لة جيهانى ثةنهانى غةيبةوة شةمةندةفةريَكى ثرِ لة ئازووقة و رِؤزيى بةنرخ دةم‏ بة دةم ديَت و بارةكةى ليَرةدا رِؤ دةكات و ثاشان دةطةرِيَتةوة و دةرِوات[1]؟ ئايا نابينيت لة هةموو لايةكى ئةم ولآتةدا ئاطادارى و بةياننامةكانى ثادشا بلآوكراونةتةوة و، ئالآكانى لة هةموو طؤشةيةك‏دا دةشةكيَنةوة و، تةمغة و مؤرى تايبةتيى خؤى لةسةر ئةو هةموو كالآ و سةروةت و سامانانة نةخشيَنراوة؟ ئيتر ضؤن بة بآ‏ خاوةنيان دادةنيَيت؟.. ديارة تؤ شتيَك لة زمانى فةرةنط فيَربوويت و تواناى خويَندنةوةى ئةم نووسينة ئيسلامىيانةت نةماوة و، ناتةوآ لة كةسيَكى شارةزاش بثرسيت و داوا بكةيت ئةو نووسينانةت بؤ بخويَنيَتةوة! وةرة با من طرنطترينى ئةو فةرمان و بةيان‏نامانةى ثادشات بؤ بخويَنمةوة).

هاورِآ سةرسةختةكةى طةرِايةوة و وتى:

= (با دان بة بوونى ثادشايش‏دا بنيَين.. بةلآم ئايا ض زيانيَكى ثآ دةطات و ض كةم و كوورِى و ناتةواوى‏يةك بة طةنجينةكانيةوة دةردةكةويَت طةر من بؤ خؤم سووديَكى ئاوا كةميان لـآ ببينم؟.. ثاشان من ليَرةدا هيض بةنديخانة‏‏ و تؤلَة و سزايةكى هاوضةشنى نابينم كة تؤ باسيان‏ دةكةيت)!

هاورِآ‏كةى وةلآمى دايةوة:

= (برام! ئةم ولآتةى بةرضاومان = لة رِاستى‏دا = بريتى‏ية لة:

طؤرِةثانيَكى تاقيكردنةوة و..

مةيدانيَكى مةشق و مانؤرِ و..

ثيشانطايةك بؤ خستنةرِووى سنعةتة نايابةكانى ثادشا و..

ميوانخانةيةكى تابلَيَى كاتى و كةم‏خايةن.

ئايا نابينيت هةموو رِؤذآ كاروانيَك ميوان ديَنة ناوى و كاروانيَكى تر دةرِؤن و كؤض‏ دةكةن و، هةميشة لة ميوان ثرِ دةكريَت و ثاشان خالَى دةكريَتةوة؟

جا ئةم مةيدانة = لة ئةنجام‏دا = بة تةواوى و يةكجارى لة ميوانةكانى ناوى ضؤلأ دةكريَت و دةطؤرِيت بة مةيدانيَكى ترى نويَى هةميشةيى و، ئنجا هةموو خةلَكى بؤ ئةوآ دةبريَن و، هةريةكةيان "سزا" يان "ثاداشت"ى خؤى لةوآ وةردةطريَت).

هاورِآ خيانةتكار و سةرلـآشيَواوةكةى، جاريَكى تر ليَى‏ هةلَطةرِايةوة و وتى:

= (باوةرِم بةم قسانةت نى‏ية! ضؤن دةطونجآ ئةم ولآتة ئاوةدانة لةناو ببريَت و دانيشتووانيشى بؤ ولآتيَكى تر برِؤن و بطويَزريَنةوة)؟

هاورِآ ئامؤذطار و بآ‏وةى و دلَسؤزةكةى ثيَى‏وت:

= (مادةم تؤ ئاوا سةرثيَضى لة "رِاستى" دةكةيت و لةسةر بؤضوونى خؤت هةر سوور و بةردةواميت، ئةوا وةرة با بة كورتى و لة نيَوان "دوازدة ويَنة"دا ئةوةندة بةلَطةى لةذمارةبةدةرت بؤ رِوون بكةمةوة كة هةر هةموويان = بة بآ‏طومانى = بوونى: دادطايةكى يةكجار مةزن و.. خانةيةكى ثاداشت‏دانةوة و.. لانةيةكى تؤلَة و بةندى و سزات بؤ دةضةسثيَنن و، دةرى‏دةخةن كة هةروةك رِؤذ لة دواى رِؤذ ولآت لة دانيشتووانى خالَى دةكريَتةوة، هةر بةو جؤرةش رِؤذيَك ديَت كة بة يةكجارةكى ئةم خاكةيان لـآ ضؤلأ دةكريَت و ئةم ولآتةش بة تةواوى ويَران دةبيَت).

ويَنةى يةكةم:

ئايا دةطونجآ ولآتيَكى خاوةن ثادشا = بة تايبةت ثادشانشينيَكى مةزنى وةك ئةمة = ثاداشتى بؤ طوآ‏رِايةلآن و تؤلَة و سزايشى بؤ ياخى‏بوان تيَدا نةبيَت؟

خؤ مادةم ئةم سزا و ثاداشتة لةم خانةيةدا لة حوكمى "نةبوو"داية، ئةوا بآ‏طومان دةبآ دادطايةكى تةواو مةزن لة خانةيةكى تردا هةبيَت تاكو ئةو تؤلَة و ثاداشتانة دةست‏نيشان بكات!

ويَنةى دووهةم:

سةرنج لة رِةوتى رِووداوةكان و بةرِيَوةبردنى كاروبارى ناو ولآت بدة‏‏‏ و بزانة: ضؤن رِزق و رِؤزيى زؤر و بةليَشاو بةسةر هةموو بوونةوةريَك‏دا،‏ تةنانةت بةسةر هةذارترين و لاوازترين‏يان‏دا دابةش‏ دةكريَت و.. بؤ طشت بيماريَكى بآ‏كةس و بآ‏نةوا برِوانة و ببينة كة ضؤن ضاوديَريى تةواو و دلَنةوايى بةردةواميان بؤ فةراهةم هيَنراوة و.. سةيرى ئةو خواردةمةنى‏ية ناياب و، دةفرة رِةنطين و، مةداليا قةشةنط و، ثؤشاكة نةخشاوانة بكة و.. تةماشاكة: سفرة و خوانى ثرِ لةو خواردةمةنى‏ية بةتام و ضيَذ و نايابانة لة هةموو شويَنيَك‏دا رِاخراون.. ئنجا برِوانة: هةموو يةكآ لةو خةلَكة، كارى سةرشان و ئةركى ئةستؤيان زؤر بة رِيَك‏وثيَكى ئةنجام‏دةدةن و، جطة لة طيَل و بآ‏ئاطايانى ضةشنى تؤ، دةنا كةسيان بة ئةندازةى سةرة ثةنجةيةكيش لة سنوورى خؤيان لانادةن. ضونكة مةزنترين كةس بةوثةرِى لةخؤبوردةيى و رِيَز و نةوازش و، لةوثةرِى طوآ‏رِايةلَى و ملكةضى‏دا و، لة سايةى سام و شكؤى ئةو ثادشايى‏يةدا، ئةركى سةرشانى خؤى رِادةثةرِيَنيَت. كةواتة خاوةن و ثادشاى ئةم ولآتة، داراى‏:

"كةرةم"يَكى مةزن و..

"ميهرةبانى"يةكى فراوان و..

"عيززةت"يَكى بلَند و..

"غيرةت"يَكى شكؤدارى ئاشكرا و..

"شةرةفمةندى"يةكى تابلَيَى بةرز و بالآية!

خؤ ئاشكرايشة:

"كةرةم" داخوازى: "نيعمةت‏بةخشين"ة و..

"ميهرةبانى"ش بة بآ: "ضاكةكارى" نايةتةدى و..

"عيززةت"يش داواى بوونى: "غيرةت" دةكات و..

"شةرةفمةندى"ى بةرز و بالآيش داواكارى: تةمآ‏كردنى هةموو ئةو كةسانةية كة بة ضاوى سووكةوة سةيرى ئةم كارة مةزنانة دةكةن و بة: طالَتةجارِى و، هةرِةمةكى و، بآ‏مةبةستيان دادةنيَن.

كةضى = لةطةلأ ئةمةش‏دا = كة بة وردى سةرنج دةدةين، دةبينين: بةشيَكى كةمى يةك لة هةزارى ئةو شتانةى كة شايستةى ئةو "ميهرةبانى" و داخوازى ئةو "شةرةفمةندى"يةن، لةم ولآتةدا نايةنةدى، ئةوةتا باباى ملهورِى ستةمكار بة لووت‏بةرزى و زةبروزةنطةوة بيَرةدا دةطوزةريَت و دةرِوات و.. كاكى ستةم‏لـآكراويش بة زةليلى و لارةملى و شان‏كزى و دلَشكاوى، ملى رِآ دةطريَتةبةر و لةم ولآتة كؤض دةكات!

كةواتة = بآ هيض طومانيَك = كيَشةى ئةمانة، بؤ دادطايةكى طةلـآ مةزن‏تر هةلَطيراوة‏و دواخراوة.

ويَنةى سآ‏هةم:

سةير بكة و بزانة: ضؤن هةرضى كار و فرمانى ناو ئةم ولآتة هةن، تيَكرِا بة:

"دانايى"يةكى لةرِادةبةدةر و.. "رِيَسا"يةكى ناوازة، ئةنجام دةدريَن..

ئنجا سةرنج بدة كة ضؤن لة رِوانطةى:

"دادطةرى"ى رِاستةقينة و.. بة: "تةرازوو"ى سةرنةكةرى هةستيار، سةيرى مامةلَة و رِةفتارةكانى كةسانى ناو ولآت دةكريَت.

ديارة "دانايى" و ذيريى حوكوومةت لةوةداية كة ضاوثؤشى و نةرم‏ونيانى و رِيَزى زؤر لةطةلأ ئةو كةسانةدا بنويَنيَت كة هاناى بؤ دةبةن‏‏ و.. ئنجا "دادطةرى"ية خاويَن و بآ‏طةردةكةشى داخوازى ثاراستن و ضاوديَرى‏كردنى طشت مافةكانى هاوولآتىيانيةتى، تاكو سام‏‏ و شكؤى حوكوومةت رِاطير بكريَت و، مةزنى و ثايةداريى دةولَةتيش بثاريَزريَت..

كةضى لةو شتانةى كة شايستةى ئةو "دانايى" و داخوازى ئةو "دادطةرى"يةن، بةشيَكى يةكجار كةم نةبآ، ضيى‏تر دةرناكةويَت ليَرةدا جآ‏بةجآ بكريَت، ئةوةتا بآ‏ئاطايانى ضةشنى تؤ بيَرةدا طوزةر دةكةن و ئةم ولآتة بةجآ‏دةهيَلَن، بآ ئةوةى زؤربةيان سزاى رِةفتارة ضةواشةكانيان بضيَذن!

كةواتة يةك‏لايى‏كردنةوةى ئةم ضةشنة كيَشانة، بؤ دادطايةكى طةلـآ مةزن‏تر دواخراوة.

ويَنةى ضوارةم:

سةيرى ئةو طةوهةرة بآويَنة و نايابانة بكة كة لةم ثيشانطايانةدا ثيَش‏ضاو خراون..

بؤ ئةو خواردةمةنى‏ية خؤش و بةتام و ناوازانة برِوانة كة ئةم هةموو سفرة و خوانانةيان ثآ‏ رِازيَنراوةتةوة!

ئةمانة،‏ دةرى‏‏دةخةن كة: ثادشاى ئةم ولآتة داراى "سةخاوةت"يَكى بآ‏سنوور و.. "طةنجينة"يةكى ثرِاوثرِى بآ‏كؤتايى و نةبرِاوةية.

خؤ ئةم ضةشنة سةخاوةتمةندى‏ية بةردةوام و طةنجينة نةبرِاوانةش =‏‏‏‏ بآ هيض طومانيَك = داخوازى بوونى: ميوانخانةيةكى نةمر و هةميشةيى ئةوتؤن كة هةرضى حةز و خواست و ئارةزووى دةروونى مرؤظة، لةسةر سفرة و خوانةكانى ئةوآ‏دا ئامادة كرابن و بؤ مرؤظ دانرابن..

هةروةها داخوازى ئةوةشن كة: هةموو ئةو ميوانانةى نيعمةتى ثادشايان ثآ‏ دةبةخشريَت‏و تامى نيعمةت و بةخششةكانى ئةو دةضيَذن، ئةوانيش = بة هةمان شيَوة = هةميشةيى و هةتاهةتايى بن و ئازارى جودايى و ليَك‏برِانيان دةرخوارد نةدريَت، ضونكة هةروةك "نةمانى ئازار" لة خؤى‏دا تام و لةزةتيَكى سةربةخؤية، "نةمانى تام و لةزةت و ضيَذة خؤشةكان"يش = بة هةمان ثيَوةر = ئازاريَكى يةكجار بةسؤ دةرخواردى ناخى مرؤظ دةدات!

ئنجا سةيرى ئةم ثيشانطايانة بكة و.. سةرنج لةو بلآوكراوة و رِاطةياندنانة بدة و.. طوآ لةو "بانطةوازكارانة" رِابطرة كة لة بارةى لايةنة سةرسوورِهيَنةرةكانى دروست‏كراوانى ثادشاى خاوةن موعجيزاتةوة دةدويَن و وةسفى يةك بة يةكيان ثيَش‏ضاو دةخةن و "كةمالأ"ى ثادشا و "جوانى"ية مةعنةوى‏ية بآ‏ويَنة و ناوازةكةى ئاشكرا دةكةن و، سةرطةرمى باس و ليَدوانى لايةنة ورد و ناسك و رِةنطينةكانى جوانيى ثةنهانى ئةون.

كةواتة ئةم ثادشاية داراى "كةمالأ"يَكى رِوون و "جوانى"يةكى طةشى مةعنةويى ئةوتؤية كة هةستى سةرسوورِمان لاى سةرنجدةرانيان بورووذيَنن!

ئنجا طومانيش لةوةدا نى‏ية كة ئةو "كةمالأ"ة ثةنهانة بآ‏خةوش‏‏ و دوور لة ناتةواوى‏يةى ثادشا، داخوازى ئةوةية كة: لة بةرضاوى بينةرة رِيَزليَطر و سةرسوورِماوة نرخ‏زانةكانى‏دا ئاشكرا بكريَت و ثيَش‏ضاو بخريَت.. "جوانى"ية ناديار و بآ‏ويَنة و ناوازةكةشى داواكارى ئةوةية كة: ببينريَت و لة بةرضاوان‏دا دةربكةويَت. واتة داخوازى ئةوةية كة لة دوو رِووةوة "جوانى"يةكةى ببينريَت:

يةكةميان: هةر ثادشا بؤخؤى جوانى‏يةكةى خؤى لة ضةندةها ئاويَنةى جوانى‏دةرةوةى جؤراوجؤردا ببينيَتةوة.

دووهةميان: بينينى ئةو جوانى‏يةى خؤى بة ضاوى ئةوانةى كة بؤ سةيركردنى ئةم ثيشانطاية هاتوون و، تةماشاكةرانى تاسةمةند و كةسانى موشتاقى ئةو جوانى‏يةن!

ئةمةش ئةوة دةطةيةنيَت كة ئةو "جوانى‏ية هةميشةيى"ية داواكارى‏: بينين و ئاشكرابوونة‏و، دةشيةويَت بة هةميشةيى ببينريَت و خؤيشى بيبينيَت. ديارة ئةمةش = بآطومان = داخوازى: "هةميشةيى" و "هةتاهةتايى"ى كةسانى بينةرى تاسةمةند و رِيَزلـآطر و نرخ‏شناسانى ئةو جوانى‏يةية، ضونكة "جوانيى هةميشةيى و نةمر" بة موشتاق و تاسةمةندى لةناوضووى فانى رِازى نابيَت!

ئنجا لةبةر ئةوةى كةسآ كة برِيارى نةمانى لةسةر دةركرابيَت، هةر تةنها بيركردنةوةى لةو نةمانةى كة لة رِيَى‏داية، "خؤشةويستى‏"يةكةى ناو دلَى دةطؤرِيَت بة "دوذمنايةتى" و، سةرسوورِمانةكةشى بة: "سووك‏سةيركردن" و، "نرخ‏شناسى"يةكةيشى بة: "رِيَزلـآنةطرتن"، ضونكة مرؤظ = بة سروشت = طةر شتيَك نةزانيَت و ثةيى‏ ثآ‏ نةبات،‏ ئةوا دوذمنايةتيى دةكات و لة نرخى دادةطريَت..

جا لةبةر ئةمة و، مادةم هةموو ئةو كةسانةش كة ديَنة ئةم ثيشانطا‏ و ميوانخانةية، خيَرا و بة ثةلة و بآ ئةوةى لة نوورى ئةو "جوانى" و "كةمالأ"ة تيَر ببن و تاسة و تينويَتىيان ليَى بشكيَت، دةرِؤن‏‏ و بةجيَى‏ دةهيَلَن، بطرة لة ماوةى ضةند ضركةيةك‏دا ضةند سيَبةريَكى كةمى كز نةبيَت ضيى‏تريان لـآ نابينن، ئةوا = بآ هيض طومانيَك = كؤضى ئةو طةشتيارانة بةرةو ديمةنطايةكى نةمرى هةتاهةتايى وةهاية كة لةوآ‏دا بة هةميشةيى و كامى دلأ شاد و بةهرةمةندى ئاواتةكانيان دةبن!

ويَنةى ثيَنجةم:

سةرنج بدة و بزانة كة: ضؤن ئةم ثادشا (ناوازةية) داراى "ميهرةبانى"يةكى ئةوةندة مةزنة كة لة طةرمةى ئةم هةموو كار و رِووداوانةدا ئةو "ميهرةبانى"يةى دةردةكةويَت. ئةوةتا فرياى هانابؤبةرانى دةكةويَت و، بةدةم ثةنابؤهيَنةرانيةوة دةرِوات و، بضووكترين ثيَداويستيى ئاسايى‏ترين كةسى ولآتةكةى = بةوثةرِى سؤز و ميهرةوة = جآ‏بةجآ دةكات. ئةمةش لة رِادةيةكى وةهاداية كة تةنها بؤ فرياطوزاريى زامى قاضى يةك سةر "مةرِ"ى شوانيَك مةلَهةم و دةرمان و بةيتالَى ثيَويست ثةيتا ثةيتا ئامادة دةكات.

وةرة = ئةى هاورِآ‏كةم! = با ثيَكةوة بؤ ئةو دوورطةية برِؤين كة حةشاماتيَكى زؤرى تيَدا جةم‏ بووة و، طشت كةسانى بةرِيَز و ثايةدارى ولآتى تيَدا كؤبوونةتةوة.. برِوانة! ئا ئةوة نويَنةريَكى بةرِيَزى ثادشاية هاتووة و مةزنترين مةدالياى خةلآت‏كراوى ثؤشيوة و، لةناو ئةو خةلَكةدا وتار دةدات و، داواى ضةند شتيَك لة ثادشاى بةسؤز و ميهرةبانى دةكات و، ئنجا ئةو حةشاماتةش لةو داواكارىيانةى‏دا ثشتى‏ دةطرن و هةمان خواست و ويست لة ثادشايان دةخوازن.

فةرموو طوآ لة وتةكانى ئةو نويَنةرة خؤشةويستةى ثادشاى مةزن رِابطرة، ئةوةتا بة ئةدةبيَكى طةلـآ زؤر و لالآنةوةيةكى يةكجار بةكولَةوة دةثارِيَتةوة و دةلَيَت:

= (ئةى ثادشاى ئيَمة! ئةى ئةو كةسةى نيعمةتة رِوالَةتى و ثةنهانةكانى خؤى بةسةردا ثةخشاندووين! ئيَمة لة ثايةى مةزنى و شكؤداريى ثادشاييت داواكارين كة: هةروةك ئةو نموونة و سيَبةرانةت لةم ثيشانطايةدا ثيَش‏ضاو خستين، سةرضاوة و بناغةكانيشيانمان لة شويَنى خؤيان‏دا ثيشان بدةيت.. بمان‏بة بؤ بارةطا و مةلَبةندى ثادشايى خؤت و لةم دةشتايى‏ية وشك و برنطةدا لةناومان مةبة.. لة ديوان و مةلَبةندى حوزوورى خؤت‏دا وةرمان‏بطرة و بةزةييت ثيَمان‏دا بيَتةوة.. لةوآ ئةو تام و لةزةتانةمان دةرخوارد بدة كة ليَرةدا تامى نموونةكانيانت ثآ‏ضةشتين.. بة ئازارى: دةركراوى و دوورى لة خؤتةوة، سزامان مةدة.. ئةوةتا هةموو ئةوانة طةل و هاوولآتىيانى تاسةمةند و سوثاسطوزار و طوآ‏رِايةلَى تؤن، دةسا بآ‏خاوةن و سةرطةردانيان مةكة و، بة مردنيَك كة طةرِانةوة و زيندووبوونةوةى لة دوا نةبيَت، مةيان‏فةوتيَنة).

ئايا طويَت لـآ بوو = ئةى هاورِآ‏كةم! = ئةو نويَنةرةى ثادشا بة ناوى ئةو حةشاماتةوة ضيى وت و ض داواكارى‏يةكى ثيَشكةشى ثادشا كرد؟

باشة ئايا دةطونجآ ثادشايةك ئةم هةموو "توانا" لةرِادةبةدةر و "ميهرةبانى"ية هةمةلايةنطيرةى هةبيَت، داخوازى‏يةكانى ئةو نويَنةرة بةرِيَزةى خؤى نةبةخشيَت و، بة هاناى مةزنترين و بةرزترين ئامانج و مةبةستةكانيةوة نةرِوات و نةيهيَنيَتةدى؟ لة كاتيَك‏دا كة = هةر ئةم ثادشاية = بةوثةرِى بايةخ‏ثيَدانةوة نزمترين ئارةزووى بضووكترين كةسى ناو ولآتةكةى جآ‏بةجآ دةكات؟ لةطةلأ ئةوةش‏دا ئةنجامدانى داواكارى‏يةكانى ئةو نويَنةرة بةرِيَزةى، طشت ئاوات و ئامانجةكانى هةموانى ثآ ديَنةدى و، ئنجا "دادطةرى" و "ميهرةبانى" و "رِةزامةندى"ى خؤيشى داخوازى هيَنانةديى ئةو داواكارىيانةن.. ثاشان ئةو داخوازىيانة بؤ توانستى ثادشا طةلـآ ئاسانن و هةرطيز لةو نموونانة قورس و طرانتر نين كة لة باخضة و ثيشانطاكانى ئةم ولآتةدا ثيَش‏ضاوى خستوون؟

جا مادةم ئةو هةموو خةرجى‏ية زؤر و زةبةندانةى لة دروست‏كردنى ئةم ولآتةدا و بؤ مةبةستى ثيشاندانيَكى كاتيى نموونةكانى سنعةتى خؤى سةرف كردووة، ئةوا بآ هيض طومانيَك، لة مةلَبةندى ثادشايةتيى خؤى‏دا لة طةنجينة رِاستةقينةكانى خؤى و لايةنة سةرسوورِهيَنةرةكانى ئةو سنعةتانةى، شتانى وا دةخاتة ثيَش‏ضاوى بينةران كة ذيريى مرؤظ سةرسام بكةن.

كةواتة، ئةو كةسانةى ئيَستا وان لةم تاقيكردنةوةيةدا، بة هةرِةمةكى‏‏ و بآ مةبةست نةهيَنراونةتة ئيَرة، بةلَكو ئةوانة يان كؤشكةكانى بةختةوةريى هةميشةيى ضاوةرِوانيانة.. يان بةنديخانة سامناكة هةتاهةتايى‏يةكان!

ويَنةى شةشةم:

وةرة بؤ ئةم شةمةندةفةرة مةزن و، فرِؤكة ثرِاوثرِ و، طةنجينة و عةمبارة طةورة ليَوان و، ثيشانطا قةشةنط و سةرنج‏رِاكيَشانة برِوانة..

بير لة بةرِيَوةبردن و رِةوتى كاروبارةكان بكةرةوة!

ئةوةتا هةموو ئةمانة دةرىدةخةن كة:

لة رِاستى‏دا دةستةلآتدارى و ثادشايى‏يةكى مةزن هةية[2] لة ثشتى ثةردةوة حوكمرِانيى خؤى دةكات. جا ثادشايى و دةستةلآتداريى ئاوا مةزن = بآ هيض طومانآ = داخوازى ئةوةية كة خاوةنى ميللةت و رِةعيةتى شايانى خؤى بيَت. بةلآم ئةوةى كة بة ضاو دةبينريَت هيَشتا شايانى ئةو ثادشايى و فةرمانرِةوايى‏ية نى‏ية، ضونكة ئةوةتا:

ئةو ميللةت و رِةعيةتانة لةم "ميوانخانة"يةدا = واتة ميوانخانةى دنيا = كؤبوونةتةوة، كةضى بآ ئةوةى ئةوان بحةويَنةوة، ئةم ميوانخانةية هةموو رِؤذيَك ضةند دةستةيةك ميوان بةرِآ‏ دةكات و لة ثيَشوازيى ضةند دةستةيةكى ترى نوآ‏داية!

هةروةها ئةوان ئيَستا لةم "طؤرِةثانى تاقيكردنةوة"يةدا ئامادة بوون، بةلآم هةموو سةعاتيَك ئةم طؤرِةثانةش ئالأوطؤرِى بةسةردا ديَت..

هةروةها ميوانةكان ماوةيةكى كةم لةم "ثيشانطا" مةزنةدا دةميَننةوة و سةيرى نموونةكانى نيعمةتة بةنرخةكانى ثادشا و لايةنة سةرسوورِهيَن و ناوازةكانى سنعةتى نايابى ئةو دةكةن، كةضى ثيشانطاكةش هةموو خولةكيَك دةطؤرِيَت و، ئةوةى دةرِوات نايةتةوة‏و، ئةوةش تازة ديَتة ناوى = وةك ئةوانةى ثيَشوو = كؤض دةكات و ناطةرِيَتةوة!

هةموو ئةم شتانة و رِةوتى ئةم كارانة، بة شيَوةيةكى بآطومان، دةرى‏دةخةن كة:

لة ثشتى ئةم ميوانخانة كاتى و.. طؤرِةثانة ئالأوطؤرِبوانة و.. لة دواى ئةم ثيشانطا هةميشة طؤرِاوانةوة، ضةندين كؤشك و تةلارى هةميشةيى و خانة و لانةى هةتاهةتايى و بةهةشت و طةنجينةى ثرِاوثرِ (لة رِاستى و ئةسلأ و بناغةكانى ئةم نموونانةى ئيَرة) هةن، كة ثادشا بؤ رِةعيةت و ميوانةكانى خؤى ئامادةى كردوون.

كةواتة ئيش‏ وكارةكانى ئيَرة، تةنها لة ثيَناوى ئةو ثاداشتانةدان كة لةوآ ئامادة كراون‏و، ثادشا ليَرة ئةرك و فرمان بة رِةعيةتةكةى دةسثيَريَت و لةويَيش ثاداشتيان دةداتةوة، ئنجا هةموو يةكآ لةوان بةثيَى توانا و ليَهاتنى خؤى و بة طويَرةى ئةو كردةوة ضاكانةى كة ليَرةدا ثاشةكةوتى كردوون، لةوآ بةجؤرة بةختةوةرى‏يةكى تايبةتيى خةلآت دةكريَت.

ويَنةى حةوتةم:

وةرة! با كةمآ بةناو كةسانى ميللى(مةدةنى)ى ئةم ولآتةدا بطةرِيَين و هةندآ سةرنجى بارى ذيان و دةوروبةريان بدةين.. برِوانة! وا لة هةموو طؤشةيةك‏دا ضةندين كاميَراى ويَنةطرتن دانراون، ويَنةى شتان دةطرن و، لة هةموو شويَنيَك‏دا كةسانى نووسةرى زؤر هةن كة طشت شتيَك، تةنانةت شتة كةم‏بايةخةكانيش، تؤمار دةكةن..

فةرموو سةيرى ئةو ضيا بةرزة بكة، ئةوةتا كاميَرايةكى طةلـآ مةزنى لةسةر قايم‏كراوة كة تايبةتة بة ثادشا خؤيةوة[3]، ويَنةى هةموو ئةو شتانة دةطريَت كة لةم ولآتةدا رِوو دةدةن، ضونكة ثادشا فةرمانى داوة كة سةرجةمى ئةو شت و كاروبار و مامةلآنةى لةناو ولآتةكةى‏دا رِوو دةدةن تيَكرِا تؤمار بكريَن. ئةمةش ئةوة دةطةيةنيَت كة ثادشاى مةزن خؤى نةخشةى رِووداوةكان دةكيَشيَت و فةرمان بة تؤماركردنيشيان دةدات..

جا ئةم بايةخدانة طرنط و ثاريَزطارى‏ية وردةى شتانى ناو ولآت = بآ هيض طومانيَك = بةلَطةية لةسةر ئةوةى كة: هةموو هةلَس‏وكةوت‏‏‏‏‏ و رِةفتاريَك ليَثرسينةوةى لة دوا هةية. ضونكة ئايا دةطونجآ فةرمانرِةوايةكى ثاريَزطار كة سادةترين مامةلَةى بضووكترين رِةعيةتى خؤى ثشت‏طوآ نةخات، كارة مةزنةكانى رِةعيةتة طةورةكانى نةثاريَزيَت و تؤماريان نةكات و لةسةر كردةوةكانيان ليَيان‏ نةثرسيَتةوة و ثاشان سزايان نةدات؟ لة كاتيَك‏دا كة ئةو طةورة رِةعيةتانةى رِةفتارى وايان لـآ دةردةكةويَت كة يةخةى مةزنيى ئةو دةطريَتةوةو، ميهرةبانيى فراوانيشى دةست بة رِووى ئةو رِةفتارانةيانةوة دةنيَت؟!

جا مادةم ئةوانة ليَرةدا لةسةر كردةوةكانيان سزا نادريَن،‏ ئةوا =‏‏‏‏‏‏ بآ‏طومان = سزاكةيان بؤ دادطايةكى طةلـآ مةزن دواخراوة.

ويَنةى هةشتةم:

وةرة! با ئةو فةرمانانةت بؤ بخويَنمةوة كة لة لايةن ثادشاوة دةرضوون.. برِوانة! وا ثادشا "بةلَيَن" و "هةرِةشةكانى" ثةيتا ثةيتا دووثات دةكاتةوة و رِاى‏دةطةيةنيَت كة:

(دةتان‏هيَنم بؤ مةلَبةندى ثادشايى و دةستةلآتداريى خؤم و، بةختةوةرى بة طوآ‏رِايةلآنتان دةبةخشم و، بآ‏طوآ و سةركةشانيشتان لة بةنديخانةدا توند دةكةم و، ئةم شويَنة كاتى‏يةش دةرِووخيَنم و ولآتيَكى ترى نوآ بنيات‏دةنيَم كة ضةندين كؤشك و تةلارى هةتاهةتايى و بةنديخانةى هةميشةيى تيَدا بيَت).

ئةوةش بزانة كة جآ‏بةجآ‏كردنى ئةم بةلَيَنة بة لاى ثادشاوة طةلـآ ئاسانة و، لة هةمان كات‏دا تابلَيَى طرنط و جيَى بايةخيشة بؤ رِةعيةتةكانى. ئنجا نةبردنةسةرى بةلَيَن كاريَكة بة يةكجارى ثيَضةوانة‏‏ و دذى عيززةت و توانستى ثادشاية.

دةسا ئةى هاورِيَى بآ‏ئاطام! تؤ ضةندة سةيريت! دةضيت درؤ و دةلةسةكانى وةهمى خؤت و ورِيَنةكانى عةقلَت و فيَلأ و تةلَةكةكانى نةفست بة رِاست دةزانيت، كةضى تةسديقى ئةو كةسة ناكةيت كة هةرطيز ناضارى بآ‏ وةعدى نابيَت و بة هيض جؤريَك توخنى بةلَيَن‏شكاندن ناكةويَت و هةموو شتيَك شايةتى لةسةر رِاستيى ئةو دةدات.

بآطومان تؤ بةم رِةفتارةت خؤت شايانى تؤلَةيةكى طةلـآ طةورة دةكةيت و، لةم هةلَويَستةت‏دا لةو رِيَبوارة نةزانة دةضيت كة لة ئاستى رِووناكيى خؤردا ضاوى دةنووقيَنيَت‏و بة رِيَنمايى ئةنديَشةى خؤى هةنطاو دةنيَت و،‏ دةيةويَت بة ترووسكايى عةقلَة كزةكةى خؤى =‏‏‏‏‏كة ضةشنى طولَةستيَرة، رِووناكى‏يةكى كةم نةبآ ضيى‏تر شك نابات‏‏‏ = رِيَى تاريك و سامناكى بةردةمى رِووناك بكاتةوة!

جا مادةم ئةو ثادشاية بةلَيَنى‏داوة، ئةوا = بآ هيض طومانيَك = بةلَيَنةكةى دةباتة سةر. ضونكة بردنةسةرى بةلَيَنى طةلـآ بةلاوة ئاسانة و، يةكيَكة لة داخوازى‏يةكانى ثادشايى و دةستةلآتدارى‏يةكةى و، بؤ ئيَمةش و بؤ هةموو شتيَكى ترى ناو ولآتيش خواستى دلأ و كاريَكى يةكجار ثيَويستة.

كةواتة، دواى ئةم ولآتة كاتى‏ية، دادطايةكى مةزن‏تر و بةختةوةرى‏يةكى طةورةتر هةية.

ويَنةى نؤهةم:

ئيَستا وةرة! با تةماشاى بةشيَك لة سةرؤكةكانى[4] ئةم فةرمانطة و كؤمةلآنة بكةين. ئةوةتا هةنديَكيان دةتوانن رِاستةوخؤ بة تةلةفؤنى تايبةتى ثةيوةندى بة ثادشاى مةزنةوة بكةن، تةنانةت هةنديَك لةو سةرةك فةرمانطةيانة ثلةى ئةوةندة بلَند و بالآية كة بؤ ديوانى حوزوورى خاويَن و مةزنى ثادشا بةرزبووةتةوة و بانط‏ كراوة..

سةرنج بدة و بزانة ئةوانة ضى دةلَيَن؟.. ئةوةتا هةر هةموويان ئةم هةوالَةمان ثآ‏ رِادةطةيةنن كة: "ثادشا جآ‏يةكى طةورة و فراوان و رِةنطينى بؤ ثاداشت‏دانةوةى ضاكةكاران و، شويَنيَكى ترى سامناكى بؤ تؤلَة و سزادانى خراثكاران ئامادة و تةرخان‏كردووة و، بؤ ئةمةش بةلَيَنى تةواو رِاست و بةهيَز بؤ كةسانى ضاكةكار و، هةرِةشةو طورِةشةى يةكجار توند و تيذ ئاراستةى بةدرِةفتاران دةكات". ديارة ثادشايش طةلـآ بةرز و مةزن و بة عيززةت‏ترة لةوةى كة خؤى طرفتارى رِسوايى و زةليليى بآ‏ وةعدى بكات. خؤ ئاشكرايشة كة ئةم هةوالَةى هةوالَدةران رِايان‏طةياند هةوالَيَكى ئةوةندة يةك لة دواى يةك‏ و زؤر و ثشت‏طيراوة كة طةيشتووةتة رِادةى "تةواتور" و هيَزى يةك‏دةنطى و يةك‏بوون، ضونكة هةر هةموو هةوالَدةران ثيَمان رِادةطةيةنن كة: بارةطاى ئةم دةستةلآتدارى و ثادشايى‏يةى كة ليَرةدا شويَنةوار و رِوخسارةكانى دةبينين، لة ولآتيَكى ترى طةلـآ دوورداية‏‏‏ و، كؤشك و خانووبةرةكانى ئةم مةيدانى تاقيكردنةوةيةش تيَكرِا كاتين و، لة ثاشان‏دا دةطؤرِريَن بة ضةند كؤشك و تةلاريَكى هةميشةيى و، ئةم زةوى‏يةش لادةبريَت و زةوى‏يةكى ترى نويَى لة جآ‏دا دادةنريَت. ضونكة دةستةلآتدارى و فةرمانرِةوايى ئةم ثادشايى‏ية مةزن و هةميشةيى‏يةى كة لة شويَنةوار و جيَكارةكانيةوة مةزنى‏يةكةى دةردةكةويَت، تةنها لةوةدا نى‏ية كة بةسةر ئةم شتة فانى و لةناوضوانةدا زالأ و دةستةلآتدار بيَت، بةلَكو بةسةر ئةو شتانةى كة داراى سيفةتى: "مانةوة و كةمالأ و مةزنى"ن، ئةو دةستةلآتةى هةميشة هةر زالأ و بةردةوام و جيَطير دةبيَت.

كةواتة = جطة لةمة = مةنزلأ و خانةيةكى تر هةية و، دةبآ كؤض‏كردنى ئيَمة و طشت ئةو خةلَكةش بةرةو ئةو خانة و لانة و بارةطاية بيَت.

ويَنةى دةهةم:

ئةمرِؤ جةذنيَكى نةورؤزى ثادشايانةية[5] و،‏ ئالأوطؤرِيَك لةم رِؤذةدا رِوودةدات و شتى سةير و سةرسوورِهيَنيش دةردةكةويَت..

وةرة با لةم رِؤذى جةذنة خؤشةدا ثيَكةوة بؤ ئةو دةشت و بيابانة برِؤين كة بة طولَزارى جوان و رِةنطاورِةنط خةملآوة و ئارايشت‏ دراوة.. برِوانة! ئةوةتا خةلَكييش بةرةو ئةوآ دةرِؤن.. تةماشاكة! ليَرةدا شتى سةير رِوو دةدات، نابينيت ئةو كؤشك و تةلار و خانووانة لة شويَنى خؤيان‏دا دةرِووخيَن و ثاشان شكلأ و شيَوةيةكى تر دةطرنةخؤ؟! بة رِاستى ئةم كارة طةلـآ سةير و دةراساية! ضونكة ئةو كؤشك و تةلار‏ و خانووبةرانةى كة رِووخان، وا يةكسةر ليَرةدا سةرلةنوآ بنيات‏ نرانةوة و ئةم دةشت و بيابانة ضؤلَةش بوو بة شاريَكى ئاوةدان!

برِوانة! ئةم بيابانة هةموو سةعاتيَك = ضةشنى شاشةى سينةما = ديمةنيَكى تازة و شيَوةيةكى نويَى جياوازت لةضاو شيَوةى ثيَشوودا ثيشان دةدات.. بة وردى سةرنج بدة تا ناوازةيى و قةشةنطيى ئةو رِيَسا وردةكارةت بؤ دةربكةويَت كة لةم شاشة سةير و سةرسوورِهيَنةدا بةرضاو دةكةويَت كة بة هةميشةيى و خيَرايى ديمةنةكان دةطؤرِيَت و نوآيان‏ دةكاتةوة، ضونكة ئةو ديمةنانة ئةنديَشةيى نين، بةلَكو ديمةنى رِاستةقينةن و هةموو شتيَك تيايان‏دا، بةوثةرِى وردى و تةبايى و شياوى، جيَى خؤى دةطريَت، بة رِادةيةك كة ديمةنة ئةنديَشةيى‏يةكانيش ناطةنة ئاستى رِيَكى و ناوازةيى و وردةكاريى ئةمان، تةنانةت طةر مليؤنان سيحربازى كارامةش كؤببنةوة هيَشتا هةر ناتوانن ئةم كارة ناوازة و بآ‏ويَنانة ئةنجام‏ بدةن. كةواتة ئةو ثادشايةى وا لة ئيَمةوة ديار نى‏ية، طةلـآ شتى ئاوا نائاسايى و لةعادةت‏بةدةرى هةية.

ئةى هاورِيَى سةرسامم! تؤ دةلَيَيت: (ضؤن ئةم ولآتة مةزنة دةرِووخيَنريَت و، ثاشان سةرلةنوآ لة جآ‏يةكى تردا بنيات دةنريَتةوة)؟

ئةوةتا هةر لة بةرضاوى خؤت‏دا ئالأوطؤرِى زؤر و سةرسوورِهيَنةرى وا دةبينيت كة عةقلَت وةرى‏ناطريَت! ئةمةش ئةوة دةطةيةنيَت كة ئةم خيَرايى‏يةى لةم هةموو "كؤبوونةوة‏و جيابوونةوة" و "بنيات‏نان و رِووخاندنة"دا هةية، لة ثيَناوى مةبةست و ئامانجيَك‏داية، ضونكة دةبينى خةرجيى دة سالَى رِةبةق تةنها بؤ كؤبوونةوةيةكى يةك سةعاتى سةرف‏دةكريَت! كةواتة خودى ئةم بارودؤخانة بؤ خؤيان ليَرةدا ئامانج و جيَى مةبةست نين، بةلَكو تةنها ضةند نموونةيةكن بؤ مةبةستى ثيشاندان و بةرضاوخستن لةم ثيشانطا كاتى‏يةدا و، ثادشا ليَرةدا كارةكانى بة شيَوةيةكى موعجيزةئاسا كؤتايى ثآ‏دةهيَنيَت، تاكو ويَنةيان بطريَت و، ئةنجامةكانيان بثاريَزريَن و هةلأبطيريَن و، ضةشنى تؤماركردنى ئةو شتانةى لة مةيدانى مةشق و مانؤرِى سةربازى‏دا رِوودةدةن، ئةمانيش تؤمار بكريَن. كةواتة كاروبار و مامةلَةكانى ئيَرة، سةرلةنوآ لة شويَنى كؤبوونةوة مةزنةكةدا بةردةوام دةبيَت و لة ديمةنطا هةرة مةزن و ثيشانطا طةورةكةى ئةوآ‏دا جاريَكى تر ثيشان دةدريَنةوة. واتة: ئةم بارودؤخة فانى و لةناوضوانةى ئيَرة، ضةندين بةروبوومى هةميشةيى و ويَنةى نةمر و هةتاهةتايى لةوآ‏دا بةرهةم‏ديَنن.

كةواتة مةبةست لةم ئاهةنطانةى ئيَرة دةست‏كةوتنى بةختةوةرى‏يةكى مةزن‏ترة و.. طةيشتنة بة دادطايةكى طةلـآ طةورةتر‏ و.. شادبوونة بة ضةندين مةبةست‏‏ و ئامانجى بةرز‏‏و بلَندى ناديار.

ويَنةى يازدةهةم:

وةرة ئةى هاورِآ سةرسةختةكةم! با سوارى فرِؤكةيةك يان شةمةندةفةريَك ببين و، بةرةو خؤرهةلآت يان خؤرئاوا = واتة رِابوردوو يان داهاتوو = برِؤين و، بة ضاوى خؤمان ئةو كارة جؤراوجؤر و ثرِ موعجيزاتةى ثادشا ببينين كة لة شويَنانى تردا ثيَش‏ضاوى خستوون، ضونكة ئةو شتة سةيرانةى كة ئيَمة لةم ثيشانطاية، يان لةم مةيدانة، يان لةم كؤشكةدا بينيمانن، لة هةموو شويَنيَكى تردا نموونةيان هةية، بةلآم شيَوة و شكلأ و جؤرى ثيَكهاتنيان لة يةكتر جياوازة..

دةسا ئةى هاورِآ‏كةم! سةرنج لةمة بدة، تاكو:

مةوداى دةركةوتنى رِيَك‏وثيَكيى: "دانايى" و..

رِادةى ئاشكرايى ئاماذةكانى: "ضاوديَرى" و..

ئةندازةى دةركةوتنى نيشانةكانى: "دادطةرى" و..

ثلةى ئاشكرابوونى بةروبوومةكانى: "ميهرةبانى"ى فراوان.. لةو كؤشك و تةلارة ئالأوطؤرِبوانة و، لةو مةيدانة فانى و، ثيشانطا لةناوضوانةدا، ببينيت..

ضونكة هةر كةسيَك ضاوى لةدةست‏ نةدابيَت، بةوثةرِى دلَنيايى‏يةوة تآ‏دةطات لةوةى كة نابيَت، تةنانةت تةسةووريش ناكريَت: دانايى‏يةك لة دانايى ثادشا كاملأتر و.. ضاوديَرى‏يةك لة ضاوديَريى ئةو جوان‏تر‏ و.. ميهرةبانى‏يةك لة هى ئةو فراوان‏تر و.. دادطةرى‏يةك لةوةى ئةو مةزن‏تر هةبيَت..

بةلآم لةبةر ئةوةى ئةم ولآتة = وةك لة بةرضاوداية = دةرخستن و ئاشكراكردنى رِاستى‏يةكانى ئةم: دانايى و، ضاوديَرى و، ميهرةبانى‏‏ و، دادطةرى‏يةى لة توانادا نى‏ية.. ئةمة لة لايةكةوة.. لة لايةكى تريشةوة طةر = وةك تؤ طومان دةبةيت = ثادشا لة مةلَبةندى ثادشايةتيى ولآتةكةى‏دا ضةندين كؤشك و تةلارى هةميشةيى و، جآ‏‏ و شويَنى بةرز و نةطؤرِ و، خانة و لانةى خؤشى هةتاهةتايى و، هاوولآتيى نيشتةجآ‏بوو و، ميللةت و رِةعيةتى بةختيارى نةبيَت كة ئةو: دانايى و، ضاوديَرى و، ميهرةبانى و، دادطةرى‏يةيان بة تةواوى تيَدا بيَتةدى.. ئةوا دةبآ ئينكاريى ئةو "دانايى" و "ضاوديَرى"و "ميهرةبانى"ية بكةين كة بة ضاوى خؤمان دةيان‏بينين و، سةرثيَضى لةو هةموو نيشانة و ئاماذانة بكةين كة بة ئاشكرا "دادطةرى"يةكةى ثيَش‏ضاو دةخةن. ئةو كاتةش دةبآ بةوثةرِى بآ‏عةقلَى و ضةشنى نةفاميى ئةو كةسةى كة بة ضاوى خؤى تيشكى خؤرى ناوجةرطةى ئاسمان دةبينيَت كةضى ئينكاريى دةكات، ئيَمةش بةو ضةشنة ئينكاريى ئةو رِاستىيانة بكةين و = خوانةخواستة‏ = بلَيَين: ئةو هةلَس‏وكةوتانةى كة بة "دانايى" ئةنجام دةدريَن و، ئةو كاروبارانةى كة داراى ضةندين ئامانج و مةبةستى بةنرخ و ضاكةى ثرِ لة "ميهرةبانى"ن، تيَكرِا بريتين لة: طالَتةجارِى و غةدر و بآ‏مةبةستى. خؤ ديارة ئةم ئةنجامةش داخوازى ئةوةية كة: "رِاستى‏يةكان هةلأبطةرِيَنةوة و ببن بة شتى دذ و ثيَضةوانةى خؤيان"! كة ئةمةش مةحالَيَكة هةموو ذيران و خاوةن بيرانى ساغ لةسةر مةحالَى‏يةكةى يةكيان‏طرتووة، مةطةر مرؤظى "سؤفستائى"ى طيَذ و دةبةنط كة ئينكاريى بوونى هةموو شتيَك، تةنانةت بوونى خؤيشى، دةكات.

كةواتة جطة لةم خانة و لانانةى ئيَرة، ضةندين خانة و لانةى تر‏ و.. دادطايةكى مةزن‏تر‏و.. خانةيةكى دادطةريى بةرز و.. مةلَبةنديَكى طةورةى بةخشندةيى هةية بؤ ئةوةى ئةم ميهرةبانى و، دانايى و، ضاوديَرى و، دادطةرىيانة بة رِوونى لةوآ‏دا دةربكةون و ئاشكرا ببن.

ويَنةى دوازدةهةم:

وةرة با ئيَستا لةم طةشتةمان بطةرِيَينةوة و لة رِيَطامان‏دا بة ئةفسةر و سةركردةكانى ئةم ثيَرِ و كؤمةلآنة بطةين..

فةرموو تةماشاى كةرةسة جةنطى‏يةكانيان بكة و، بيربكةرةوة و بزانة ئايا ئةم كةرةسانةيان تةنها بؤ ماوةيةكى كةم و بؤ ئةم مةيدانى مةشقة دراوةتآ؟ يان بؤ ئةوةى ذيانيَكى ثرِ لة بةختةوةريى لة جآ‏يةكى‏تردا ثآ‏ بةرنةسةر؟

جا لةبةر ئةوةى ئيَمة ناتوانين يةك‏بةيةكى ئةو ئةفسةر و سةركردانة ببينين و ضاومان بة طشت كةرةسة و شمةك و ثيَداويستى‏يةكانيان بكةويَت، ئةوا = بؤ نموونة = هةولأ دةدةين تةنها سةيرى "ثيَناس" و "تؤمارى كارنامة"ى يةكيَكيان بكةين، ئةوةتا دةبينين كة: ثلة و، مووضة و، ئةرك و، ئيمتيازات و، بوارى كارى ئةفسةرةكة و، هةر شتيَك ثةيوةنديى ثيَوة بيَت، لة ثيَناسةكةى‏دا تؤمار كراوة..

برِوانة! ئةم ثلةية هى ضةند رِؤذيَكى كةم نى‏ية.. بةلَكو بؤ ماوةيةكى طةلـآ دريَذخايةنة..

لة ثيَناسةكةى‏دا نووسراوة كة: ئةم ئةفسةرة لة فلآنة بةرواردا مووضةكةى خؤى لة طةنجينةى تايبةت وةردةطريَت.. بةلآم خؤ ئةم بةروارة طةلـآ دوورة، دواى كؤتايى‏هاتنى ماوةى مةشق‏كردنى ناو ئةم مةيدانة نةبيَت، ئةو بةروارة نايةتة ثيَش!

ئنجا فةرمانبةرى‏يةكةشى هةرطيز شياوى ئةم مةيدانة كاتى و كةم‏خايةنة نى‏ية و لةطةلأ ماوةى ئةم مانةوة سةرثآ‏يى‏يةدا ناطونجيَت.. بةلَكو بؤ مةبةستى بةدةست‏هيَنانى بةختةوةرى‏يةكى هةميشةيى‏ية لة شويَنيَكى بلَندى لاى ثادشاى مةزنى بةتوانا خؤى‏دا..

ثاشان هةرطيز ناشطونجآ ئةو كار و ئةركانةى كة ثيَى سثيَرراون تةنها لة ثيَناوى بةسةربردنى ضةند رِؤذيَكى كةمى ناو ئةم ميوانخانة سةرثآ‏يى و كاتى‏يةدا بيَت.. بةلَكو بؤ ذيانيَكى ترى ثرِ لة بةختياريى هةميشةيين..

كةواتة لةم "ثيَناسة"وة دةردةكةويَت كة: خاوةنةكةى بؤ شويَنيَكى تر ئامادةكراوة، تةنانةت بؤ جيهانيَكى ترى جطة لةمة هةولأ دةدات و دةرِوات و تآ‏دةكؤشيَت.

ثاشان بؤ ئةم "تؤمارانة" برِوانة كة ضؤنيَتى و بةرثرسياريى بةكارهيَنانى كةرةسةكانيان تيَدا نووسراوة..

جا ئةطةر جطة لةم مةيدانة، ثلةوثايةيةكى ترى بةرز و بلَند و هةميشةيى لة ئارادا نةبيَت، ئةوا هيض واتا و ناوةرؤكيَك بؤ ئةم "ثيَناسة" ثرِ لة وردةكارى و "تؤمارة" رِيَك و ثيَكانة ناميَنيَتةوة‏ و، ثلة و ثايةى ئةو ئةفسةر و ثيَشةوا و سةركردة بةرِيَزانة لة جيَى خؤيان‏دا دةلةقيَن و، بةرةو ئاستيَكى طةلـآ نزم شؤرِدةبنةوة و دادةبةزن‏‏‏ و، دووضارى بةدبةختى و زةليلى و سووكى و رِسوايى و طيرؤدةيى و لاوازى و هةذارى و شتانى وةك ئةمانة دةبن!

كةواتة طةر بة وردى رِوانين و سةرنجى خؤت بؤ هةر لايةك ئاراستة بكةيت، ئةوا طشت سةرنجدان و رِوانينةكانت بةرةو ئةم ئةنجامةت دةبةن كة:

(دواى ئةم "نةمان"ةى ئيَستا "مانةوة"يةك هةية).

دةسا ئةى هاورِآكةم! ئةم ولآتة = لة رِاستى‏دا = وةك كيَلَطة و، مةيدانيَكى مةشق و فيَركردن و، بازارِيَكى بازرطانى واية‏‏ و‏، هةر دةبآ لة ثاشان‏دا دادطايةكى طةورة و بةختيارى‏يةكى مةزنى بة دوادا بيَت. خؤ ئةطةر ئينكاريى ئةم ئةنجامة بكةيت، ئةوا ناضار دةبيت ئينكاريى طشت ثيَناس و تؤمارةكانى ئةفسةرةكان و، ئةو هةموو كةرةسة و تفاق و تةعليماتانة و، تةنانةت ئينكاريى هةموو ياسا‏ و رِيَساكانى ئةم ولآتة و، بةلَكو ئينكاريى خودى دةولَةتيش بكةيت و، دةبآ ئةو هةموو رِووداوانة بة درؤ بخةيتةوة كة ليَرةدا رِوو دةدةن. خؤ ديارة طةر ئةو هةموو ئينكارىيانة دةرببرِيت، ئةوا هةرطيز ناكرآ ثيَت‏ بوتريَت مرؤظيَكى ذيرى خاوةن هةست و نةست و شعوور، بةلَكو لة سؤفستائى‏يةكان طةلـآ بة طةوج و نةفام‏تر لة قةلَةم دةدريَيت!

هةرطيز وا طومان نةبةيت كة بةلَطة و ئاماذةكانى طؤرِينى ئةم ولآتة تةنها لةو "دوازدة ويَنة"يةدان كة ئيَمة هيَنامانن. نةخيَر، ضونكة نيشانة و بةلَطةى تابلَيَى زؤر و لةذمارةبةدةر هةن لةسةر ئةوةى كة ئةم ولآتة فانى و ثرِ لة ئالأوطؤرِة، لة دوايى‏دا دةطؤرِيَت و دةبآ بة: ولآتيَكى ترى دامةزراوى لةناونةضوو..

ئنجا طةلـآ نيشانة و ئاماذةى زؤر و زةبةندةش هةن كة تيَكرِا بةلَطكان‏دا توند دةكريَن و ثشت‏طوآ دةخريَن).

ئةوةتا ئةم فةرمانة يادى ئامادةبوان دةخاتةوة و، بة ضاوى خؤيشت مؤرى لاسايىنةكراوةى ثادشا بةسةر ئةو فةرمانةوة دةبينيت. سةرجةمى ئامادةبوانيش = جطة لة كةسانى كويَر و كاسى وةكو تؤ = هةر تةنها بة سةيركردنيَكى ئةو مةداليايانة دةزانن ئةو نيَرراوةى كة ئةم هةموو مةداليايانةى خةلآت كراوة رِاطةيةنةريَكى ئةمينى فةرمانةكانى ثادشاية.

جا ئايا ئيتر دةطونجآ مةسةلةى طؤرِانى ئةم ولآتة فانى‏ية بةو ولآتة هةميشةيى‏يةى كة ئةو نويَنةرة بةرِيَزة بة هةموو هيَز و توانايةكيةوة رِوونى‏دةكاتةوة و ثشتى‏دةطريَت و، ئةو فةرمانة بةرِيَز و بةرزة ثادشايى‏يةش كة ليَى‏ دةدويَت، هيض طومان و دوودلَى و رِةخنةيةك توخنى بكةويَت؟

ديارة نةخيَر.. هةرطيز شتى وا ناطونجآ و ناكريَت، مةطةر ئينكاريى ئةو هةموو كاروبار‏و رِووداوانة بكةيت كة بة ضاوى خؤت ليَرةدا دةيان‏بينيت.

ئيَستاش ئةى كاكى هاورِيَم! دواى ئةم رِوون‏كردنةوانة، ض قسةيةكت هةية، فةرموو بيكة و دةرى ببرِة.

هاورِآ‏كةى وةلآمى دايةوة:

= ئايا ئيتر دواى ئةم رِوون‏كردنةوانة من ضى بلَيَم؟ بؤضى لة بةرامبةر ئةم رِاستىيانةوة بوارى قسة و باس بؤ هيض قسةكةريَك ماوةتةوة تا قسةى تيَدا بكات؟ يان ئايا بة خؤرى ناوجةرطةى ئاسمان دةوتريَت: كوا خؤر لة كوآ‏ية؟! ديارة نةخيَر.. بةلآم دةمةويَت تةنها ئةوةندة بلَيَم كة: هةزارويةك شوكر و سوثاس بؤ خواى طةورةى ثةروةردطار كة لة ضنطى وةهم و طومان رِزطارى كردم و، لة ديليى نةفس و بةنديخانةى هةميشةيى دةرباز بووم و، باوةرِم‏ هيَنا كة خانةيةكى بةختةوةرى لة حوزوورى ثادشاى مةزن‏دا بؤ ئيَمة ئامادة كراوة، تاكو دواى ئةم خانة فانى و شثرز و شلؤق و شيَواوةى ئيَرة كؤضى بؤلا بكةين.

بةم جؤرة، ئةم ضيرؤكةى كة "كيناية" و هيَمايةك بوو بؤ حةشر و قيامةت، ليَرةدا دوايى‏ هات و، لةمةولا بة ثةنا و ثشتيوانيى خواى طةورةى بةتوانا بةرةو رِاستى‏ية مةزن و بةرزةكان دةرِؤين و دةطويَزينةوة و، بةرامبةر بةو دوازدة ويَنةيةى ثيَشوو "دوازدة رِاستى"ى رِوونى ئةوتؤ باس‏ دةكةين كة ثةيوةندىيةكى توندوتؤلَيان لةنيَوانداية، دواى ئةوةى كة بة نووسينى "ثيَشةكى"يةك رِآ بؤ باس‏كردنى ئةو رِاستىيانة خؤش دةكةين.



[1]  ئاماذةية بؤ وةرزةكانى سالأ، ئةوةتا وةرزى "بةهار" وةك شةمةندةفةريَك واية كة لة جيهانى ثةنهانى غةيبةوة هاتبيَت و، بة ثرِى خواردةمةنى و ئازووقةى لـآ باركرابيَت. (دانةر)

[2]  هةروةك ضةن لةم سةردةمةداسوثاى مةزن لة طؤرِةثانى مانؤرِ و كاتى دةست‏دانة جةنط‏دا، هةر تةنها بة وةرطرتنى فةرمانى: "ضةكةكانتان هةلأبطرن.. حةربةكانيان لةسةر قايم بكةن" وةك دارستانيَكى ضرِى درِكاويى لـآ ديَت.. هةروةها وةك لة هةموو جةذن‏‏‏‏ و نمايشيَكى سةربازى‏دا سةرجةمى سةربازطة تةنها بة وةرطرتنى فةرمانى: "نيشانةكانتان بثؤشن و مةدالياكانتان بة بةرؤك‏دا بكةن" تيَكرِا وةك باخضةيةكى جوانى ثرِ لة طولَزارى رِةنطين دةخةملَـيَت.. هةروةك ئةمانة وان، رِووةكة بآ‏ هةستةكانيش كة = ضةشنى مةلائيكةت و جيننى و مرؤظ = جؤريَكى نةبرِاوة و بآ‏كؤتايى سةربازةكانى خواى طةورةن، هةر كة لة كاتى جيهاد و تيَكؤشانيان‏دا بؤ ثاراستنى ذيانيان فةرمانى: "كن فيكون"يان ثآ‏دةطات و بةجآ‏هيَنانى ئةم فةرمانةى خواى طةورةيان دةخريَتة ئةستؤ كة: "بؤبةرطرى‏كردن لة خؤتان ضةك و تفاقتان هةلَ‏بطرن" ئةوا طشت درةختة مةزن و دةوةنة درِكاوى‏يةكان رِمةكانيان ئامادة دةكةن و، سةرانسةرى طؤى زةويش‏‏ وةك سةربازطةيةكى يةكجار فراوان و مةزنى لـآ ديَت كة سةربازةكانى بة ضةكى دةستى ثرِضةك كرابن. ئةوةتا هةموو رِؤذ و حةفتةيةكى بةهار وةك جةذنى دةستة‏‏‏ و كؤمةلَيَكى رِووةك واية و، هةموو تيرةيةكى رِووةكةكانيش = وةك نمايشى سةربازى = ئةو ديارى‏ية بةنرخ و مةداليا قةشةنط و رِازاوانة لة بةرضاوى ثادشاى ئةزةلى و مةلائيكةتانى بينةر و شايةتى‏دةرى‏دا دةثؤشن كة ثادشايان ثيَى‏ بةخشيون. وةك بلَـيَى فةرمانيَكيان لة لايةن ثةروةردطاريانةوة بةطوآ‏دا درابيَت كة: "نةخش و نيطارة رِازاوةكانى سنعةتى ثةروةردطار و، مةداليا قةشةنطةكانى سرووشتى خوايى = كة طولَ و بةروبوومةكانن = بثؤشن و با طولَةكانتان دةميان بثشكويَت" ئيتر هةر بة بيستنى ئةم فةرمانة، سةرانسةرى طؤى زةوى وةك سةربازطةيةكى مةزنى لـآ ديَت لة جةذنيَكى رِازاوةى خؤش‏دا و، ضةشنى نمايشيَكى سةربازى لة بةرضاودا خؤى دةنويَنيَت، كة نيشانة و مةداليا رِةنطينةكانى تيَدا ببريسكيَنةوة.

جا ئةم طشت ثرِضةك‏كردنةى رِووةك، كة تا ئةم ئةندازةية بة دانايى و رِيَكى ئةنجام‏ دةدريَت و.. ئةم ئارايشت‏دانةى كة لة رِادةى ناوازةيى‏داية.. بؤ هةموو خاوةن ضاويَكى بينةرى دةردةخةن كة تيَكرِا فةرمانى ثادشا و حوكمرِانيَكى بةتواناى وةها جآ‏بةجآ دةكةن كة توانستى ئةو كؤتايى نى‏ية و، دانستيشى بآ‏سنوورة. ( دانةر )

[3]  هةندآ لةو واتايانةى كة ئةم ويَنةية ئاماذةيان بؤ دةكات، لة "رِاستيى حةوتةم"دا رِوون‏ كراونةتةوة. بؤ نموونة ئةو كاميَرا مةزنة تايبةتى‏يةى ثادشا، ئاماذة بؤ "لوح المحفوظ" و رِاستيى ئةو لةوحة دةكات. ئنجا وتةى "بيست‏وشةشةم"يش "لوح المحفوظ"ى ضةسثاندووة و، بوونى ئةو لةوحة بةمةى خوارةوة ضةسثاوة:

هةروةك ناسنامة كةسى‏ية بضووكةكان هيَمان بؤ بوونى تؤماريَكى مةزنى ناسنامةكان و.. قةوالَة بضووكةكانيش دةرى‏دةخةن كة تؤماريَكى مةزن هةية هةموو قةوالَةكانى تيَدا تؤماركراوة و.. نمة ورديلةكانى دلَؤثة بضووكةكانيش بةلَطةن لةسةر بوونى كانياويَكى مةزن.. هةروةك ئةمانة وان، بة هةمان جؤريش يةك‏بةيةكى: هيَزى ثاريَزةر(حافظة)ى مرؤظ كة زانيارى‏يةكانى مرؤظى تيَدا دةثاريَزريَن و.. بةرى درةختةكان و.. تؤوى بةرةكان، وةك ناسنامةى بضووك بضووك وان و، لة واتاى ضةند "لوح المحفوظ"يَكى بضكؤلةدان و، لة شيَوةى ضةند نميَكى هةندآ دلَؤثى بضووك‏دا دةردةكةون كة نم نم لةو ثيَنووسةوة داضؤرِاون كة "لوح المحفوظ"ى مةزنيان ثآ‏ نووسراوة. لةبةر ئةوة، هةموو يةكآ لةمانة مرؤظ وا لـآ‏ دةكةن كة بة بآ طومانى هةست بة بوونى "حافظة"يةكى مةزن‏تر و، تؤماريَكى طةورةتر و، لةوحى مةحفووزى هةرة مةزن بكات و، ئةمانةى بؤ دةضةسثيَنن و بؤ عةقلَة تيذة بيَدارةكانيان دةخةنة رِوو. (دانةر)

[4]  ئةو واتايانةى كة ئةم ئاماذةية دةيانضةسثيَنيَت، دوايى لة "رِاستيى هةشتةم"دا بة رِوونى دةردةكةون. بؤ نموونة: سةرؤك فةرمانطةكانى ئةم نموونةية هيَمان بؤ: ثيَغةمبةران و ئةوليايان. مةبةست لة تةلةفؤنةكةيش ئةو نيسبةت و ثةيوةندى‏ية ثةروةردطارى‏يةية كة لة دلَةوة رِاكيَشراوة، ئةو دلَةى كة "ئاويَنةى وةحى" و شويَنى لـآ‏دةركةوتنى "ئيلهام"ة و، وةك مايكرؤى تةلةفؤن واية. (دانةر)

[5]  دوايى لة "رِاستيى نؤهةم"دا ئةو شتانة دةبينيت كة ئةم ويَنةية بة هيَما ئاماذةيان بؤ دةكات. ضونكة = بؤ نموونة = رِؤذة جةذنةكة ئاماذةية بؤ وةرزى بةهار و، دةشتة بة طولَزار ئارايشت‏دراوةكةش ئاماذةية بؤ طؤى زةوى لة وةرزى بةهاردا و، مةبةستيش لةو ديمةنة هةميشة ئالأوطؤرِبوانةى سةر شاشةكةش: ئةو رِزق و رِؤزى‏ية جؤراوجؤرانةى مرؤظ و ئاذةلَن كة دوو وةرزى بةهار و هاوين بةرهةميان‏دةهيَنن و، بةديهيَنةرى بةتواناى شكؤمةند و داناى خاوةنى جوانى تةقديريان دةكات و، هةردةم بة رِيَك‏وثيَكى دةيان‏طؤرِيَت و، بة ميهرةبانيى بآ كةم و كوورِى و يةكجار تةواوى خؤيشى هةميشة نوآيان دةكاتةوة و، دةم‏ بةدةم و كات لة دواى كات و هةر لة سةرةتاى بةهارةوة تا كؤتايى هاوين بة بةردةوامى دةيان‏نيَريَتة سةر رِووى زةوى. (دانةر)